Fernández, José Ramón

Osiemdziesięciolatek, który podczas hiszpańskiej wojny domowej walczył po stronie republikanów, a potem przeżył obóz w Mauthausen, zamyka rozdział swojego życia, który nie dawał mu spokoju przez wiele lat. Niedługo przed śmiercią odwiedza wiejski hotelik prowadzony przez wnuczkę narzeczonej jego przyjaciela, który zmarł w obozie i wobec którego ma moralny dług. Inspiracją do napisania tekstu były przeżycia wujka autora, ale nie jest to utwór biograficzny. Wydarzenia znane z historii stanowią tło wydarzeń, lecz na pierwszym planie znajdują się relacje uczuciowe – przyjaźń i miłość, które ocalił czas.

W sztuce pojawia się alter ego autora, postać nazwana Ja, która przybliża historię napisania tej opowieści, trwającą dwadzieścia lat. José Ramón Fernández odwołuje się także do polskiego twórcy, którego podziwia: „Są dwie rzeczy, które bardzo dobrze wyjaśnił Tadeusz Kantor: jedna, że istnieją wspomnienia. Druga, że nasi zmarli towarzyszą nam zawsze i na zawsze”.

Recenzenci teatralni podkreślali piękno poetyckiego tekstu, który stanowi znakomity materiał dla aktorów z różnych pokoleń oraz umiejętność wywoływania emocji bez popadania w sentymentalizm.
 

Historię braterskiej miłości poznajemy oczami Ariela. Imię zaczerpnięte z Burzy, sugerujące  osobność i nieuchwytność, jest nieprzypadkowe. Ariel to niesłyszący chłopak, który pragnie zrozumieć swojego brata Jesúsa, wirtuoza wiolonczeli. Jesús jakiś czas wcześniej próbował popełnić samobójstwo. W powrocie do życia – czyli do muzyki – pomaga mu życzliwa światu Victoria, dawna przyjaciółka, którą Ariel poprosił o pomoc. Victoria gra na wiolonczeli i porusza się na wózku inwalidzkim. Ma silny charakter i nie umie się poddawać. Motorem sztuki jest poszukiwanie wspólnego języka pomiędzy braćmi. Ariel uczy się tańczyć, aby  spróbować poczuć to, co odczuwa jego brat, kiedy tworzy muzykę. 

Mój kamień z Rosetty to opowieść o potrzebie drugiego człowieka, bliskości i zrozumienia; ale także o snach, w których zmagamy się sami ze sobą. Życie bohaterów przenikają muzyka, taniec, emocje, piękno, melancholia, pragnienie śmierci i dzika chęć życia. Tekst oferuje duże możliwości twórcze choreografowi i reżyserowi światła – obydwa elementy są znacząco wyeksponowane, poetyckie didaskalia można traktować jako taneczną partyturę.

W Hiszpanii Mój kamień z Rosetty odegrał dużą rolę w procesie włączania osób z niepełnosprawnościami w obszar działań teatralnych. Reżyser prapremierowej inscenizacji, David Ojeda, jest specjalistą od inkluzywności artystycznej i dostępności teatru. Pracuje obecnie w Królewskiej Wyższej Szkole Sztuki Dramatycznej (RESAD) w Madrycie i oferuje wsparcie polskim twórcom, którzy byliby zainteresowani skorzystaniem z jego wiedzy i doświadczenia. 

Autor konfrontuje dwie kobiety o zupełnie odmiennym sposobie życia, horyzoncie wiedzy, słownictwie. Są to królowa Babilonu Amytis i jej niewolnica Alitza. W czasie wojny ich los zostaje połączony – uciekają razem przed wojskami perskimi. Głód, strach i potrzeba bliskości sprawiają, że dystans pomiędzy nimi zmniejsza się. Rodzi się więź i prawdziwa przyjaźń. To nie znaczy, że Alitza nie ma pokusy, aby zdradzić królową. Została przez nią uratowana z wioski w Judei, kiedy była małą dziewczyną, ale wcześniej żołnierze królowej spalili tę wioskę, a w niej całą rodzinę Alitzy.

Tłem wydarzeń jest wojna między Babilończykami a Persami w VI w. p.n.e. Jednak ten konflikt jest metaforą każdej wojny. Dowodzi jej okrutnej natury, która pozostaje niezmienna na przestrzeni wieków. Mimo przelania krwi milionów kobiet, mężczyzn i dzieci, świat nie zmienia się na lepsze, nie staje się bardziej „cywilizowany”.

Królowa Amytis wygłasza monologi przed radą wojenną. Zastanawia się, czy lepiej wykrwawić swój lud na polu bitwy z silniejszym przeciwnikiem, czy może się poddać? Jaka jest cena stawiania oporu? W tekście są opisy praktyk wojennych i obrażeń żołnierzy. Pojawia się także wątek gwałtu na Alitzy, dokonanego już w czasie pokoju – świadectwo zmian, jakie wojna powoduje w ludziach.

Sztuka kończy się pozytywnym akcentem: Amytis i Alitza docierają do dawnej wioski dziewczyny i na zgliszczach budują swoje życie od nowa, wspólnie.

Sztuka hiszpańskiego autora została oparta na prawdziwych zdarzeniach i fragmentach autentycznych wypowiedzi. 26 maja 2003 miała miejsce największa tragedia hiszpańskich Sił Zbrojnych w czasie pokoju – w Turcji rozbił się samolot Yakolev wiozący do kraju żołnierzy powracających z misji w Afganistanie. Zginęło sześćdziesięciu dwóch wojskowych. W sztuce ukazane są kontrowersje związane ze sprowadzeniem do kraju i błędną identyfikacją ciał ofiar oraz zaniedbaniami na miejscu wypadku.

Tekst przedstawia historię konkretnej rodziny. Główną bohaterką jest siostra jednego z żołnierzy, która prowadzi rozmowy z funkcjonariuszami oddelegowanymi do wyjaśnienia rodzinom procedur, m.in. procesu weryfikacji tożsamości ofiar. Kobieta za wszelką cenę pragnie poznać prawdę o przebiegu katastrofy. W pewnym momencie pojawia się jednak pytanie: czy żyć przeszłością, nawet jeśli zawiera niewiadome, czy skupić się na teraźniejszości? Komentarz do całej sytuacji wygłasza Wojskowy, czyli zmarły brat, którego wypowiedzi są ujęte w poetyckie wersy pozbawione interpunkcji.