Mayorga, Juan

Opowieść o parze dojrzałych, bezdzietnych kolekcjonerów, którzy całe swoje wspólne życie poświęcili zbieraniu przedmiotów, a teraz szukają spadkobiercy, egzaminując kolejnych kandydatów i kandydatki. Tytułowa kolekcja Hektora i Berny zawiera przedmioty umieszczone w tajemniczych i skrzętnie opisanych pudełkach. Chociaż wraz z rozwojem akcji w widzu może rosnąć coraz większy apetyt na to, żeby zobaczyć, co znajduje się w ich środku, to się jednak nigdy nie stanie. Niepodważalnym atutem dramatu jest panująca w nim tajemnicza atmosfera i umiejętnie stopniowane napięcie – Kolekcja przypomina thriller psychologiczny z prawdziwego zdarzenia. Hektor i Berna mają swój sekret, który znajduje się w pudełku „Guimaraes 5.8.1”. Dowiemy się, dlaczego tego eksponatu nie można było kupić za żadne pieniądze…

Hiszpański dramatopisarz, posiadający wykształcenie filozoficzne, co znajduje namacalny wyraz w jego sztuce Kolekcja, zadaje pytanie o samą istotę kolekcjonerstwa, ale również o stojącą za nim wizję, misję, a także prywatne pragnienia splecione z nieraz szlachetnymi czy też górnolotnymi ideami. Mayorga zastanawia się nad tym, czy kolekcjonera można nazwać artystą? Jednocześnie przypomina, że każde dzieło sztuki czy nawet niepozorny, nikomu niepotrzebny przedmiot, gromadzi w sobie czas i otaczające go ludzkie spojrzenia. Poza dojrzałą parą kolekcjonerów – których można traktować jako współczesne uosobienie pierwszych ludzi – Adama i Ewy – w sztuce pojawiają się również młodsi bohaterowie: Carlos i Susana. To właśnie oni w finale sztuki zostaną zaproszeni do obejrzenia kolekcji. Status Carlosa wymyka się jednak jasnym definicjom – jest pracownikiem Hektora i Berny, ale również darzy ich uczuciowym przywiązaniem. Susana natomiast jest kolekcjonerką tak samo jak dojrzała para, ale o wiele skromniejszą i posiadającą życie prywatne, w tym także męża i małą córeczkę. Czy w związku z tym okaże się dobrą spadkobierczynią? Czy kolekcję można w ogóle odziedziczyć?

Sztuka wystawiona w 2024 roku w madryckim Teatro de la Abadía cieszyła się stuprocentową frekwencją. Z jednej strony dzięki sławie hiszpańskiego autora-reżysera, z drugiej dzięki bajecznej obsadzie, na czele z José Sacristánem, który w wieku 86 lat nadal zachwycał interpretacją i głębokim głosem. Ponieważ akcja Kolekcji rozgrywa się głównie w świetnie skonstruowanych dialogach, charyzma oraz narzędzia aktorskie czworga wykonawców mają ogromne znaczenie.

Jak zwykle Juan Mayorga zadaje widzom „przeklęte pytania” i zmusza do myślenia, bo, jak w pawilonie zwierząt nocnych,  gdzie w dzień panuje noc, zaś w nocy zapala się sztuczne słońce, „nie wiadomo, co jest prawdą, a co kłamstwem”.  Do siedzącego w barze nielegalnego emigranta przysiada się ktoś podający się za jego sąsiada. Najpierw przymilny, z czasem natrętny sąsiad, przyznaje, że świetnie zna ustawę o ekstradycji cudzoziemców. Emigrant, młody, bardzo utalentowany pisarz, pracujący po nocach jako opiekun w domu starców, zostaje osaczony przez prostackiego sąsiada. Odtąd, wraz z ukochaną żoną, też nielegalną emigrantką, tłumaczką literatury,  będą próbować odsunąć w czasie ciążący na nich wyrok ekstradycji. Opowiadają sąsiadowi o książkach, ma bowiem absurdalną ambicję napisania książki. Daje też pisarzowi coraz to dziwniejsze zadania: np. zaprasza go do zoo, do pawilonu zwierząt nocnych. Nie może znieść szczęścia sąsiadów, narzuca się im o dziwnych porach, wreszcie wyjawia swoją intencję: chce, by pisarz napisał jego dziennik. Bliski obłędu twórca zaprzedaje mu duszę. Na podstawie bezmyślnego, prymitywnego życia sąsiada powstaje dziennik pełen istotnych przeżyć i głębokich przemyśleń poety.

Sztuka o złym człowieku, który wzrusza się słuchając pięknego zmyślenia o swoim życiu. Zawiera duży ładunek emocji.

Dialog inkwizytora i świętej Teresy z Ávila. Teresa ze swoją upartą wiarą jest postrzegana współcześnie jako wielka buntowniczka. "Myślę, że mistyka jest czasem przebraniem dla dywersji. Myślę, że czasem pod duchowością ukrywa się bezprawie.” - oskarża Teresę inkwizytor.

Mistyka jest ekscesem, wybrykiem. Teresa zawsze wzbudzała kontrowersje, uwielbiała jadać przepiórki, gardząc jednocześnie rzeczami przemijalnymi. Była ascetką i jednocześnie piękną, zmysłową, namiętną kobietą, która potrafiła obdarzać miłością i  przyjaźnią. Wyzywała na pojedynek spowiednika, matkę przełożoną, prowincjała. Bogu mówiła: Wiem, że kochasz mnie bardziej niż ja samą siebie. Jej modlitwy czyniły cuda. Miała w sobie ogromną pasję poznawczą, pasję czytania, ciągle szukała „żywej książki”, którą Bóg jej obiecał. Była świetną poetką i pisarką i do dziś jest patronką pisarzy. Nękana chorobami, przez trzy lata sparaliżowana, nigdy nie straciła ogromnej żarliwości i radości życia. Inkwizytor odwiedza ją w samozwańczym klasztorze, żeby usłyszeć historię jej życia z ust samej Teresy, słynnej ze swej elokwencji i wspaniałych paradoksów jak np. :„Wyobraźnia jest wariatką domową.” „Bóg przechadza się między garnkami.” Chce wydrzeć jej tajemnicę połączenia z Jezusem, mimo że mentalnie wydał już na nią wyrok.

Dramat Juana Mayorgi opowiada prawdziwą historię, która wydarzyła się w obozie w Theresienstadt (dziś czeski Terezin). Nie jest to jednak historia, jakich wiele, jej konstrukcja zaś prowadzi poza opisywane realia ukazując okrucieństwo udawania.

Gdy informacje o eksterminacji Żydów zaczęły się rozprzestrzeniać, naziści postanowili zaprosić specjalną komisję Czerwonego Krzyża. Zbudowano bank, atrapy sklepów, kawiarnię, przedszkola i szkoły. Powstały ogrody kwiatowe i łaźnie publiczne. Gdyby członkowie komitetu sprawdzili krany, odkryliby, że żaden z nich nie został podłączony do instalacji wodnej. 

Inspektor stopniowo przekonuje się, że warunki mieszkaniowe, higieniczne i żywieniowe w obozie są zadowalające. Fotografuje ulice - wyasfaltowane, czyste. Budkę, w której gra orkiestra. Staruszków. Dziewczynkę bawiącą się w rzece lalką. Zakochaną dziewczynę robiącą sceny swojemu ukochanemu w parku. Z biegiem czasu jednak inspektor nie umie oprzeć się wrażeniu, że wszystko w miasteczku jest jak śliczna, nakręcana zabawka, którą ktoś nagle wprawił w ruch. Nie wie, że komendant, psychopatyczny wielbiciel teatru, napisał scenariusz, a wszyscy więźniowie odgrywają tylko powierzone im sceny i wygłaszają swoje kwestie. Czy inspektor usłyszy wołanie o ratunek? Czy zorientuje się, że Theresienstadt to miasteczko na niby? A jeśli tak, to co dalej?

Mayorga, matematyk i filozof, zadaje uniwersalne pytania o tajemnicę zła i o zniewolenie, zależność między katem i ofiarą. Oglądając Theresienstadt z perspektywy inspektora, komendanta i więźniów - "widza", "reżysera" i "aktorów", chciałoby się rzec: przedstawienia pt. "Theresienstadt" - nasuwa się refleksja nad rolą teatru, istotą odgrywania ról. Holokaust, machina zagłady wymyślona przez człowieka, a jednak w swym okrucieństwie wykraczająca poza ludzie pojmowanie, jest tutaj tłem, z którego stopniowo wyłaniają się takie tematy jak pamięć o umarłych, odpowiedzialność za żywych, za własne czyny i za drugiego człowieka.