Riess, Erwin

Jedna z najbardziej znanych sztuk Erwina Riessa, wielokrotnie wystawiana w Austrii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Powiązana z biografią Riessa (który sam jest niepełnosprawny) i genialnego fizyka, Stephena Hawkinga, jest ostrą wypowiedzią odnośnie eutanazji oraz wpływu polityki na naukę. Sparaliżowany Hawking, w oczekiwaniu na decyzję komisji Noblowskiej, śni jeden ze swoich najgorszych koszmarów. Prezydentka, stojąca na czele jednego z europejskich państw, zamierza użyć światowej sławy naukowca, oswojonego ze śmiercią, do swojej kampanii wyborczej, opierającej się na projekcie przymusowej eutanazji dla jednostek nieprzydatnych społeczeństwu, niebędących w stanie wyrazić samodzielnie zgody. Hawking otrzymuje od sztabu wyborczego Prezydentki dokument do podpisania, sądząc że to apel o przystosowanie metra do potrzeb inwalidów. Ponieważ przynosi go urocza, seksualnie rozbuchana kokota Juliette, która nawet sparaliżowanego potrafi doprowadzić do Wielkiego Wybuchu, Hawking jest tym bardziej skory do współpracy. Kiedy zaczyna orientować się w intrydze, komisja do spraw eutanazji, czystości dziedziczenia i rasy skazuje go na śmierć. W tym momencie kończy się koszmarny sen Hawkinga.

W formie sztuka przypomina dramat Brechtowski - pełen ostro postawionych tez. Między surrealistycznymi i groteskowymi dialogami pojawiają się wyraziste poglądy autora na temat polityki, powiązanej z nią eugeniki oraz religii (poprzez powtarzające się pytanie „Gdzie jest Rzym?", zarzucające Kościołowi obojętność wobec dziejących się na jego oczach okrucieństw; w sztabie Prezydentki jest również Kardynał). W dramat wplecione są także teorie naukowe Hawkinga, np. gdy w obecności Julietty łączy on zagadnienia pożądania seksualnego z teoriami mechaniki kwantowej. Jego teorie na temat czarnych dziur są metaforą inwalidów: „jeśli się ich usunie, zdrowi wymkną się spod kontroli, jak wymyka się spod kontroli ktoś, kto stracił swoje lustrzane odbicie".

Sztuka powstała jako reakcja na „program eugeniczny", ogłoszony w 1993 roku przez Nową Prawicę, posiadający konotacje faszystowskie i głoszący, że jakość potomstwa ma pierwszeństwo przed jego ilością.

Prapremiera odbyła się w 1999 roku w Zurychu, kolejne w Londynie i Wiedniu.

Sztuka o problemach ludzi niepełnosprawnych w Austrii, o przeszkodach, jakie stawia im w tym kraju życie codzienne. Jej motywem przewodnim jest czterdzieści stopni schodów bez windy, które stają na przeszkodzie bohatera monologu, samotnego inwalidy na wózku czekającego na pomoc, która nie nadchodzi. By jakoś urozmaicić sobie oczekiwanie, zwraca się do swojego wózka o imieniu Józef i snuje refleksje o Austrii, jej historii, polityce, Dunaju. Wspomniane wyżej schody uniemożliwiają mu nie tylko udział w dyskusji i wykładzie „Mowa o Austrii" w jednym z pałaców w centrum Wiednia, ale i odwiedzanie wielu wiedeńskich kawiarni – swój buntowniczy monolog wygłasza więc z perspektywy parteru. To bardziej wyraz rezygnacji niż nienawiści, bardziej oskarżenie niż moralizujące grożenie palcem. Bohater monologuje na temat swojego narodu w ostatnich dziesięcioleciach, ale z dystansem, nieraz posługując się zjadliwą ironią. Niektóre sprawy angażują jednak jego emocje.

Prapremiera odbyła się w Schauspielshaus-Schaufenster.

Z recenzji:

„Jego ojczyzna to koło o średnicy dwóch metrów, z jednego końca otwarte. Tam leży Dunaj" (T. Gabler, Neue Kronen Zeitung)

„Powstał zwarty portret człowieka i szkic o stanie rzeczy w republice. Lekkość myśli i sądów jest mocną stroną Riessa" (hahe, Kurier)

Osoby: Gustav Krupp von Boheln und Halbach - w akcie 1 ma 75 lat, w akcie 2 ma 125 lat (wygląd pięćdziesięciolatka); Irmintraud - jego córka, w akcie 1 ma ok. 30 lat, w akcie 2 ok. 80 lat; Deutinger - przewodnik psa, w akcie 2 o pięćdziesiąt lat starszy; członkowie alianckiej komisji lekarskiej: Dr Madeleine Pie", Dr Arkadi Kurshakoy, Dr Ryan Tunbridge, Dr Bertram Schaeffer - w akcie 2 o pięćdziesiąt lat starsi.

Do zamku Blühnbach przyjeżdża aliancka komisja wojskowa, żeby zbadać, czy zbrodniarz wojenny Gustav Krupp von Bohlen może wziąć udział w procesie norymberskim. Za sprawą córki i wiernego służącego baron wydaje się znacznie bardziej chory, niż jest w istocie. Komisja diagnozuje postępującą demencję mózgu i tym samym stwierdza, że starszy pan - nadal wyznający nazistowskie ideały - nie może stanąć przed sądem.
Mija 50 lat, na zaproszenie córki barona w zamku zjawia się ta sama komisja. Wszyscy starsi o pięćdziesiąt lat wspominają swoje życie. Klimat wspomnień burzy nagłe zjawienie się 125 - letniego Kruppa o fizjonomii 50-latka. Początkowy szok wywołany pojawieniem się człowieka, którego wszyscy uznali za zmarłego (zamiast niego został pochowany pies), ustępuje irytacji i zdenerwowaniu. Krupp czekał na tę chwilę pół wieku, teraz on osądzi aliantów o zmarnowanie szansy, jaką były nazistowskie Niemcy dla świata. Jednak wznowiony na własną rękę przez Kruppa proces nie daje mu spodziewanej satysfakcji. Komisja lekarska ponownie diagnozuje niepoczytalność i opuszcza zamek.

W istocie minister gospodarki III Rzeszy Gustav Krupp zmarł wkrótce po zakończeniu wojny. Erwin Riess, pisząc farsę Krupp, albo w pełni władz umysłowych, każe mu żyć pięćdziesiąt lat dłużej i rozprawia się z rzadko w tym genre spotykanym, bo niewygodnym tematem ideologii faszystowskiej i Procesów Norymberskich. Absurdalna sytuacja, jaką w drugim akcie kreuje autor, bawi i przeraża swą niedorzecznością. Riess prowokuje odbiorcę do szukania odpowiedzi na wiele pytań, jak np. na czym polega bezwzględne i bezrefleksyjne oddanie się zbrodniczej ideologii, co pozostało z tej ideologii w mentalności współczesnego człowieka? Groteskowe podejście autora może drażnić, ale ta prowokacja jest celowa.

ADiT