język polskijęzyk angielski

Biedny Morderca

Tłumacz
Krauze, Krystyna
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn

Miejsce: szpital psychiatryczny

Sztuka teatralna w dwóch aktach, na motywach opowiadania Leonida N. Andrejewa Rozum

Akcja sztuki rozgrywa się w Petersburgu w roku 1900.

  Biedny morderca to jeden z najsławniejszych dramatów znanego czeskiego dramaturga Pavla Kohouta. Sztuka powstała w 1971 roku, ale ze względów politycznych jej prapremiera odbyła się w lutym 1973 roku w Schauspielhaus w Dusseldorfie, w reżyserii Uli Brechta. Do roku 1977 "Biedny morderca" był wystawiany w około 50-ciu teatrach (min. w Niemczech, Holandii, Belgii, Grecji, RPA i USA - jedno z przedstawień powstała na Brodwayu). Jedną z najciekawszych inscenizacji wyreżyserował sam autor w 1982 roku dla Renaissance Theater w Berlinie Zachodnim. W roli Kerżeńcewa wystąpił Maximilian Schell.

Biedny morderca to głęboki dramat psychologiczny w konwencji teatru w teatrze. Sztuka powstała na postawie opowiadania Andrejewa, ale już we wstępie autor zaznacza, iż "...to rodzaj teatralnej adaptacji, dla której dzieło literackie jest raczej inspiracją niż tekstem wyjściowym."
Akcja sztuki rozgrywa się w szpitalu psychiatrycznym, gdzie profesor Drzembicki organizuje psychodramę w wykonaniu zespołu aktorów. Główną rolę w tym szczególnym przedstawieniu gra Anton Ignatiewicz Kerżeńcew - znany aktor, obecnie pacjent profesora. On też jest reżyserem spektaklu. W odgrywanych przez aktorów scenach poznajemy historię jego życia. Aktorzy wcielają się w role ludzi z otoczenia Antona - w czasie spektaklu grają kolejno po kilka ról.
Kekrżeńcewa poznajemy jako dziesięcioletniego chłopca - półsierotę. Wychowuje go apodyktyczny ojciec, znany petersburski adwokat prowadzący hulaszczy tryb życia. Często bije syna oskarżając go o "niezdrowe" zainteresowanie swoim ciałem. Chłopak zamyka się w sobie i pielęgnuje nienawiść do ojca. Ten sprowadza do domu służącą Katię, chłopak często jest świadkiem seksualnych ekscesów rodzica z nową służącą. Ojciec pomiata nim i poniża go w obecności towarzyszących mu prostytutek. Kiedy Anton ma dziewiętnaście lat, ojciec umiera. Tej samej nocy chłopak po raz pierwszy ma okazję wykorzystać swoje aktorskie zdolności - uwodzi Katię i kocha się z nią obok zwłok ojca.  Następnego dnia wyrzuca ją z domu - kobieta popełnia samobójstwo. W ten sposób Anton sprawdza, do czego jest zdolny.
Zaczyna studiować medycynę, bo znienawidzony ojciec postawił w testamencie warunek, że odziedziczy jego majątek po ukończeniu studiów. Swój plan realizuje perfekcyjnie, stając się wzorowym studentem. Skrycie marzy jednak o karierze aktorskiej. Lubi zabawiać się, wypróbowując na innych swój talent aktorski i w ten sposób bada, jak mocno jest w stanie manipulować ich zachowaniem. Pewnego dnia kradnie ze studenckiego konta teatralnego 15 rubli. O kradzież zostaje posądzony kasjer teatralny - do Kerżencewa przychodzi dyrektor teatru, znany aktor Sawejłow, chce wyjaśnić nieprzyjemną sytuację. Kerżencew zrzuca winę na kasjera, Sawejłow mu wierzy.
Sawejłow zostaje przyjacielem Kerżeńceva, jego mistrzem. Namawia Antona na porzucenie medycyny i karierę aktorską. Chłopak ma jednak swój dobrze przemyślany plan. Po dwóch latach otrzymuje dyplom, spadek i wstępuje do teatru Sawejłowa.
Już w pierwszej roli - Romea, odnosi wielki sukces. Kerżeńcew lubi manipulować otoczeniem, nawet samym Sawejłowem. Nie poddaje się emocjom. Wierzy, że w życiu należy kierować się wyłącznie rozumem.
Otrzymuje rolę Krystiana, Cyrana gra Sawejłow, a w roli Roksany występuje młoda aktorka - Tatiana. Cały Petersburg huczy od plotek na temat romansu Antona i Tani, ale sam Anton stwierdza, że są to tylko towarzyskie domysły. Kerżeńcew po raz pierwszy w życiu jest naprawdę zakochany - wyznaje Tani miłość, ta jednak nie wierzy w prawdziwość jego uczuć
Anton postanawia się zemścić na Tani i sprawić jej ból. Popycha Tanię w ramiona Sawejłowa, a jego przekonuje, że z Tanią łączą go tylko stosunki towarzyskie. Manipuluje uczuciami Sawejłowa - chce, żeby Tania cierpiała mając u boku starego, schorowanego i uzależnionego od alkoholu aktora. Ale jego plan zawodzi, bo Sawejłow zrywa z dotychczasowym trybem życia, a Tania zgadza się zostać jego żoną. Kerżeńcew jest wściekły - sam pchnął Tanię w ramiona Sawejłowa. Stara się zburzyć spokojne małżeństwo przyjaciela, pokazać Tani, że jej mąż jest człowiekiem słabym. Lecz Tania znajduje szczęście w opiece nad mężem.
W tej sytuacji Kerżencew postanawia zabić Sawejłowa. Dokładnie obmyśla plan - chce dokonać morderstwa, ale jednocześnie uniknąć kary. Okazją mogą być próby do "Hamleta". Kerżeńcew gra Hamleta, Tania Gertrudę, a Sawejłow Poloniusza. Wykorzystując swoje informacje o psychoanalizie Kerżeńcew odgrywa napady szaleństwa tak dobrze, że profesor Drżembicki wierzy, że jego pacjent jest chory psychicznie. Zaniepokojony zachowaniem przyjaciela Sawejłow daje mu jednak szansę zagrania Hamleta. Kerżeńcew, który ma już orzeczenie medyczne o swojej chorobie, chce zamordować Sawejłowa w scenie, w której Hamlet zabija Poloniusza. Wykonuje swój plan.
 Inscenizacja historii Kerżeńcewa kończy się. On oskarża siebie o zabicie Sawejłowa. Anton twierdzi, że nie jest szaleńcem, lecz wyrachowanym mordercą i powinien ponieść karę. Okazuje się jednak, że aktorami w szpitalnym przedstawieniu byli aktorzy z teatru Sawejłowa, a wśród nich znajdują się Sawejłow i Tania. Ponownie odgrywają scenę, w której podobno Kerżeńcew miał zabić Sawejłowa. Okazuje się, że Anton nie znalazł wystarczająco dużo sił, aby pchnąć nożem przyjaciela. Kerżeńcew rozumie, że padł ofiarą własnego szaleństwa. Aktorzy odchodzą do teatru. Tania usłyszawszy spowiedź Kerżeńcewa jest bardzo poruszona. Czuje się winna. W tej sytuacji decyduje się na pozostanie przy nim - ma nadzieje, że pod jej opieką Kerżeńcew wróci do równowagi psychicznej. Czyni tak pomimo nalegań męża, aby go nie opuszczała. Sawejłow odchodząc mówi do Kerżeńcewa: "... a jednak mnie zabiłeś...!"     

K. Krauze dla ADiT

Formularz zamówienia sztuki

Zamawiana sztuka: Biedny Morderca