Frisch, Max

Oto Don Juan Tenorio: intelektualista, ofiara swego uroku i wdzięku, żaden tam typ podrywacza czy uwodziciela. Jego zbliżenia z kobietami to raczej dzieło przypadku, rezultat przekory, a może ciekawości. Zamiast być zdobywcą kobiet, Don Juan sam jest zdobywany, trochę wbrew swojej woli. Od płci przeciwnej stroni, jej przedstawicielki bywają krótkimi epizodami w jego życiu. Zamiast wdawać się w damsko-męskie przygody, woli poświęcić się geometrii symbolizującej ład i porządek, wartości stałe, odwieczne, niezmienne, niepodlegające zniszczeniu bądź zwątpieniu, stanowiące azyl, cel ucieczki z opresji fałszów, złudzeń zmysłów, gier wyobraźni czy maskarady, raj utracony racjonalisty. Nawet z uprowadzenia do piekła nic nie zostaje: to tylko inscenizacja teatralna, przygotowana dla mas przez samego Don Juana, pragnącego uwolnić się od swojego mitu. Jednak piekło się o niego upomina. Nie to z ogniem i siarką, ale życie rodzinne na zamku bez perspektyw na lepsze jutro, gdzie nasz bohater pozostaje w charakterze więźnia i pantoflarza z niekochaną Mirandą, niegdyś nierządnicą, dzisiaj bogatą owdowiałą księżną, spodziewającą się jego dziecka. Przed uwikłaniem w obowiązki najwyraźniej nie ma ucieczki, a przed prawami natury można jedynie skapitulować...

Sztuka ukazała się w II tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016.

W pewnym mieście pojawia się Obcy, który za żadną cenę nie chce zdradzić tajemnicy swego pochodzenia. Woli dać się zamknąć w więzieniu, byle tylko nie ujawniać swoich danych personalnych. Niestety, system prawny państwa opiekuńczego, którego opieka przypomina raczej inwigilację państwa totalitarnego, nie przewiduje tolerowania w kraju człowieka bez nazwiska. Szybko więc instytucje państwowe odszukują tożsamość, która pasuje do nieznajomego. Są też gotowe odstąpić od egzekwowania kary za szereg wykroczeń, jakich ich zdaniem dopuścił się Obcy, byle tylko zgadzał się rejestr mieszkańców. Okazuje się, że tajemniczy nieznajomy jest wybitnym artystą, rzeźbiarzem, któremu miasto wiele zawdzięcza, choć sami mieszkańcy przyznają, że niewiele rozumieją z jego sztuki. Decydując się na walkę o swoją indywidualność, Obcy wszczyna bunt, który staje się publiczną manifestacją niezgody. Reprezentanci władzy: Komisarz, Obrońca i Prokurator – nawet jeśli potajemnie zazdroszczą nieznajomemu ucieczki od społeczeństwa – stoją na straży systemu, więc nie pozwolą mu tej ucieczki kontynuować. Co ma zrobić Obcy, który nie chce wieść życia, w jakie jest siłą wtłaczany?

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016.

Wojna właśnie się skończyła, ale w Berlinie wciąż nie jest bezpiecznie: przebywa w nim zwycięska Armia Czerwona, grabiąc, gwałcąc i zabijając. Oficerowi Wehrmachtu, Horstowi, udało się dotrzeć do własnego domu i teraz, wraz z żoną Agnes, synkiem i przyjaciółką rodziny, ukrywają się w piwnicy. Dom jest zamieszkany przez rosyjskiego pułkownika, który pewnego dnia dowiaduje się o obecności piwnicznych gości. Żona oficera, chcąc go ratować, co wieczór, wystrojona w elegancką suknię, dotrzymuje towarzystwa pułkownikowi. Agnes ma odwagę naruszyć narzucone przez świat zewnętrzny status quo i przeciwstawić się społecznemu ostracyzmowi, ponieważ wierzy, że postępuje moralnie. Co jednak, jeśli się okaże, że Horst nie jest bohaterem wojennym, za jakiego uważa go żona, ale mordercą z warszawskiego getta? I co, jeśli – mimo bariery językowej, a może właśnie dzięki niej – zakocha się w rosyjskim pułkowniku z wzajemnością? Czy miłość może przezwyciężyć uprzedzenia, a brak znajomości języka okaże się przy tym pomocny? Czy istnienie poza społeczeństwem jest możliwe? Jak żyć pod jednym dachem z kimś, kto zamordował setki bezbronnych ludzi? „Ja tego nie robiłem” – mówi Horst. „Ja tylko wydawałem rozkazy”. Gdzie leży odpowiedzialność za zło? Frisch nie daje na te pytania żadnych odpowiedzi, stawiając swoich bohaterów – a wraz z nimi i czytelnika – przed wyborami moralnymi.

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016.

Cesarz Quin Shi Huang po latach zwycięskich wojen decyduje się wznieść Mur Chiński, który ma obronić władcę – i Chiny – przed zmianami i niebezpieczeństwami czającymi się w przyszłości. Niestety cesarz ma jednego wroga, którego nie może schwytać: to Min Ko, Głos Ludu, który głosi wywrotowe hasła. Prawdzie tych haseł daje się uwieść nawet cesarska córka, piękna Mee Lan o zimnym sercu. I w tej właśnie chwili, pod Murem, którego jeszcze nie ma, pojawia się Współczesny, a wraz z nim - niczym w średniowiecznym dance macabre – szereg postaci z ich pachnącymi naftaliną interpretacjami historii: Romeo i Julia, Don Juan Tenorio, Napoleon Bonaparte, Poncjusz Piłat, Brutus, Kleopatra… Wszyscy oni tkwią zasklepieni w swoim czasie niczym inkluzy, nie chcąc ani nie potrafiąc zobaczyć świata z szerszej perspektywy. Współczesny usiłuje uświadomić wszystkim niebezpieczeństwo, jakie w obliczu rozszczepienia atomu grozi społeczeństwu zarządzanemu przez jedynowładcę, ale nikt go nie słucha. Głos Ludu okazuje się niemy, a wybuch rewolucji przeciwko cesarzowi Chin nie przynosi spodziewanych efektów. W miejsce jednego tyrana do władzy dochodzi kolejny, bo historia – pokazuje Frisch – to tylko ciąg mechanicznych powtórzeń, bez nadziei na jakiekolwiek fundamentalne zmiany.

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016.

Dwaj młodzi żołnierze dostają rozkaz zlikwidowania zakładników z maleńkiej wioski – wszystkich jej mieszkańców, mężczyzn, kobiety i dzieci. Zmuszają ich zatem do wykopania dużego grobu, po czym ich rozstrzeliwują. Podczas całej tej egzekucji ofiary śpiewają – i nie przestają śpiewać nawet, gdy są już martwe. Dla tych młodych żołnierzy zakładnicy nie przestaną śpiewać już nigdy. Jeden z żołnierzy ma żonę i dziecko, którego jeszcze nie widział, a które zginie w czasie zrzucania napalmu. Lotnicy, odpowiedzialni za ten fatalny nalot, sami są jeszcze chłopcami i mają wiele marzeń, które nie zdążą się spełnić. Frisch opisuje wojnę z perspektywy obu walczących stron i ich ofiar, by na końcu ukazać spotkanie świata umarłych ze światem żywych; podczas gdy ci, którym udało się przeżyć, myślą o zemście, ci, którzy zginęli, nawołują do pojednania i nowego początku, broniąc się przed wykorzystaniem ich śmierci i ofiary dla partykularnych interesów pozostałych przy życiu. Nad każdą z postaci ciąży jakaś wina – względem siebie, innych ludzi, powinności, ale też względem wielkich wartości, stanowiących o człowieczeństwie. Autor nie moralizuje ani nie daje żadnych odpowiedzi, ale stawia czytelnika i widza przed dylematem, co on sam zrobiłby, gdyby znalazł się w takiej sytuacji. Stwarza w ten sposób przestrzeń dla odczuwania własnych przeżyć i interakcji z drugim człowiekiem, wraz z jego innością, obcością poglądów, wartości i pragnień.

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016.

Pewnej srogiej zimy w domu Rotmistrza pojawia się obcy Włóczęga, który prosi o możliwość przeczekania śnieżycy w kuchni. Tam zabawia służbę tak sensacyjnymi opowieściami, że wreszcie zostaje zaproszony na kolację do państwa. Okazuje się, że włóczęgą jest Pelegryn, który siedemnaście lat wcześniej uwiódł panią domu, Elwirę, a potem – nie potrafiąc i nie chcąc się ustatkować – wyruszył w świat, gdzie wiódł awanturnicze życie. Teraz jednak jest umierający i przed śmiercią chciałby jeszcze raz zobaczyć dawną ukochaną i z bliska przyjrzeć się życiu, z którego zrezygnował. Choć podążył za własnymi pragnieniami wbrew oczekiwaniom społeczeństwa, żałuje utraconej miłości. Elwira, choć tęskni za Pelegrynem i śni o nim co noc, przed siedemnastu laty wybrała spokojną i stabilną egzystencję u boku Rotmistrza. Z kolei Rotmistrz przez całe życie marzył o porzuceniu roli odpowiedzialnego męża i ojca, pana na włościach i mieszczanina, i pragnął wyruszyć w świat, przeżywać przygody, o nic się nie troszczyć, ale – nie wiedzieć kiedy – złożył te marzenia w ofierze w imię wyższej konieczności i porządku. Jednak wciąż pielęgnuje w sobie tęsknotę za Hawajami jako miejscem prawdziwego, lepszego życia. Wszyscy bohaterowie są rozdarci pomiędzy swoimi pragnieniami a oczekiwaniami świata zewnętrznego, postrzeganymi jako obowiązki. Żyją więc w poczuciu ciągłej straty i przymusu, jakby odgrywali przypisaną im rolę – zbyt ciasną, zbyt nudną, aby mogła uczynić ich życie wartościowym. To niespodziewane spotkanie wytrąca każde z nich z toru, którym podążało, i obnaża niespełnienia. Czy jednak zmiana, pociągająca za sobą wykluczenie ze wspólnoty, jest możliwa…?

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016

Pewien niczym nie wyróżniający się urzędnik bankowy którejś niedzieli, wracając z kina, wstąpił do banku, żeby skorzystać z toalety. Ta potrzeba zdziwiła i jego samego, i portiera, który go wpuścił do budynku. Wychodząc, urzędnik – bez żadnego specjalnego powodu – zamordował portiera siekierą. Ta pozbawiona logiki, niemożliwa do osądzenia zbrodnia, podważa wszelki istniejący porządek i zmusza bohaterów do postawienia sobie pytania o to, ile wart jest człowiek i jakie jest jego miejsce w społeczeństwie. Prokurator, który prowadzi sprawę przeciwko mordercy, trochę mu zazdrości owego napadu szaleństwa. Sam za wszelką cenę pragnie się wyrwać z jarzma egzystencji mieszczańskiej, a pewna mała wróżka pomaga mu spełnić to marzenie. Odtąd Prokurator jako Hrabia Öderland dąży do wolności, mordując przy tym siekierą każdego, kto stanie mu na drodze. Porywa za sobą zafascynowane tłumy, które pod jego przewodnictwem rozpoczynają rebelię przeciwko władzy i porządkowi. Całe miasto chodzi z siekierami za pazuchą nie ze strachu czy dla ewentualnego odwetu, ale by manifestować swój bunt przeciwko światu, w którym nikt nie może robić tego, co chce, ani być tym, kim chce. Frisch jak mantrę powtarza tu słowo „obowiązek”, które - ciągle przywoływane i odmieniane przez wszystkie przypadki – wydaje się być przypieczętowaniem losu. Ten obowiązek jest wartością i fundamentem dla prawidłowego funkcjonowania porządku społecznego. Jednak w przypadku Prokuratora wywalczona siekierą wolność jest tylko chwilowa, ponieważ dokonując politycznego przewrotu, po raz kolejny pozwala się on spętać okowami władzy i odpowiedzialności. A zatem tęsknota za innym życiem jest tylko utopią. Po pierwsze dlatego, że uwolnienie się od konwencji, norm, społecznych przykazów i oczekiwań, które ukształtowały człowieka, skazuje go na głęboki konflikt z otoczeniem; po drugie, ponieważ żadne życie nigdy nie będzie w pełni satysfakcjonujące.

Utwór ten ma formę luźnych scen, niczym krótkich przypowieści umoralniających, opowiadanych na dwóch płaszczyznach: realnej i baśniowej, których spoiwem są przygody Prokuratora-Hrabiego – człowieka rozdartego między głęboko wpojoną potrzebą podlegania określonemu porządkowi a pożądaniem wolności.

Sztuka ukazała się w I tomie Dramatów zebranych Maxa Frischa, ADiT, Warszawa 2016