Mitterer, Felix

Historia przedsiębiorcy, który ucieka się do paktu z diabłem, by wydźwignąć się z rozlicznych kłopotów osobistych i służbowych, jest przypowieścią o marności tzw. sukcesu, opłacanego – według austriackiego dramatopisarza – rezygnacją z możliwości wykazania się walorami uznawanymi powszechnie (choć praktycznie już niespotykanymi) za elementy tradycyjnego humanizmu. Wpleciony kontekst społeczny początków kapitalizmu niemieckiego z jego problemami, strajkami, wyzyskiem, bezrobociem, akcjami związków zawodowych bliski jest polskim realiom po ‘89 i ciągle aktualny.

Syberia, najbardziej znana sztuka Mitterera, jest rozliczeniem się ze światem rzeczywistym. Ten monolog, choć przypomina mowy Tymona Ateńczyka, Mizantropa Moliera, nawet tyrady Bernharda, nie jest błazenadą intelektualisty, to apel starca, który ostatnie dni życia spędza w domu starców. Za swoje "długie umieranie" wini co prawda najbliższych – syna i synową – i personel, pośrednio jednak propozycje rozpatrzenia ekonomicznych rozwiązań z uwzględnieniem tak chętnie pomijanego aspektu społecznego sięgają wiele dalej.

Bóg, Syn, Duch Święty oraz Szatan spotykają się w nowoczesnej sali konferencyjnej, aby omówić kwestie najwyższej wagi. Ubrany w elegancki, biznesowy garnitur Bóg jest zawiedziony stworzoną przez siebie ludzkością, pragnie więc ją unicestwić. Co jednak na to pozostali uczestnicy spotkania? Boski plan nie wzbudza jednomyślnego zachwytu. Każdy z nich ma do niego inny stosunek, bo też i inne cele do zrealizowania. Syn w jeansach i podkoszulce z napisem “Jesus loves you” nie jest w stanie pogodzić się z tym, że jego cierpienie i poświęcenie miałoby pójść na darmo. Jego rany przecież wciąż krwawią… Przybyły helikopterem, prosto z rokowań pokojowych, Szatan ubrany w mundur, wydaje się być absolutnie obojętny na to, co stanie się z ludzkością. Jedyne co zdaje się go interesować, to jego własna zazdrość o Syna i poczucie odrzucenia przez swojego prawowitego ojca, Boga. Na wizję zbliżającego się Sądu Ostatecznego jako jedyny jednoznacznie pozytywnie reaguje Duch Święty w szarej sutannie. Jak się okazuje… od dawna nie może się już go doczekać.

Współczesny dramat misteryjny Felixa Mitterera to ciekawa próba przyjrzenia się i zrewidowania chrześcijańskich korzeni europejskiej kultury. Sztuka austriackiego autora stawia pytanie o to, kto w rzeczywistości zawiódł. Ludzkość? Czy może jednak sam stwórca? Kogo w istocie należałoby więc poddać osądowi i w jego następstwie unicestwić? Swoistym kontrapunktem do prowadzonej przez uczestników spotkania rozmowy, mającej więcej w sobie z festiwalu wzajemnego obwiniania się i wylewania żali niż teologicznej dysputy, staje się postać Matki Boskiej, która w kolejnych przebraniach i odsłonach (sekretarki, sprzątaczki, Marylin Monroe, punkowej narkomanki i w reszcie Matki Boskiej z Lourdes) próbuje zwrócić uwagę na siebie i na to, co ma do powiedzenia. Jej postać reprezentuje zepchnięty na bok i wyparty w chrześcijańskiej kulturze pierwiastek żeński, który niegdyś znajdował się w samym centrum pogańskich wierzeń. Kiedy sam Syn angażuje się w dopuszczenie jej do głosu, Bóg przyparty do ściany przyznaje się do świadomego zdegradowania jej roli, a Matka Boska słowami Felixa Mitterera opowiada w końcu do dziś nieopowiedzianą herstorię. 

Dzika kobieta Felixa Mitterera jest dramatem przewrotnym, który da się włączyć w nurt feministycznego teatru. Mitterer wpisuje swą sztukę w znaczące konteksty kulturowe, przywołując legendy czarodziejskich Syren znanych z Odysei, przywodzących podróżników ku zgubie, oraz baśniowych dzikich kobiet, które przychodzą do mężczyzn i nawiązują z nimi erotyczne kontakty. Mitterer baśń przenosi w brutalne realia zagubionego w lesie szałasu drwali. To u nich zjawia się "dzika kobieta" piękna i niema, zabłąkana w drodze prowadzącej nie wiadomo dokąd, która w zimową noc szuka u nich schronienia. Mężczyźni dają jej schronienie, w zamian żądając, by oddawała im wszelkie posługi. Gwałcą ją po kolei w każdą noc, a z obawy, aby nie odeszła, przykuwają do ściany łańcuchem. Kobieta broni się w milczeniu, ale musi poddać się męskiej sile i przemocy. Jej obecność budzi w mężczyznach najbardziej pierwotne żądze. Dramat Mitterera rozgrywa się nie tylko w relacjach każdego z nich wobec Kobiety, ale przede wszystkim w relacjach mężczyzn między sobą, bowiem obecność Kobiety wyzwala w nich dzikie instynkty walki o samicę, która kończy się krwawą jatką.
Kto tu tak naprawdę jest "dziki"? Piękna i tajemnicza Kobieta, która najmłodszemu z nich kojarzy się z leśną figurką Matki Boskiej, czy prymitywni drwale, widzący w niej wyłącznie narzędzie służące seksualnemu zaspokojeniu? Sztuka Mitterera prowadzi nas od pierwotnych mizoginistycznych legend do niezwykle trafnej diagnozy patriarchalnego społeczeństwa, w którym kobieta traktowana jest jak bierny przedmiot pozbawiony głosu. Wymowne jest jej zakończenie, które niech dla nie zaznajomionych z tym niezwykłym dramatem pozostanie niespodzianką.
Uderzająca jest prostota konstrukcji tego dramatu: powracająca jak leitmotiw ta sama scena, której powtarzalność zdaje się symbolizować beznadziejną repetycję ludzkich (męskich) zachowań. Znakomity język, autentyczny, dosadny, czasem wulgarny, a czasem wyrafinowanie dowcipny oddaje "naturalistyczną" prawdę życia.

prof. Gabriela Matuszek

Czytanie sceniczne Dzikiej kobiety w reż. Andrzeja Rozhina odbyło się 22 stycznia 2007 w Teatrze Studio.

Autor na podstawie autentycznej historii rozważa problem tolerancji homoseksualizmu w środowisku wiejskim, niezwykle opornym na akceptację intymnych związków osób tej samej płci. Ta tragiczna opowieść sceniczna tyrolskiego pisarza jest zapisem beznadziejnej walki syna o uznanie jego inności przez ojca, z drugiej zaś strony jest historią również skazanych na niepowodzenie zmagań ojca o przywrócenie syna światu „normalnych”. Miłość i tolerancja nie idą tu jedną drogą, lecz rozchodzą się torami zaprogramowanymi przez tradycję, religię i cały kompleks uprzedzeń wobec innych.