Neżdana, Neda

Do kostnicy, w której pracuje Wira, po suto zakrapianej imprezie omyłkowo trafia wzięta za zmarłą Dziewczyna – Wika. Sytuacja się komplikuje – czy Wira przypadkiem sama nie jest trupem? A może obie nie żyją i znalazły się w czyśćcu? Czy wręcz przeciwnie: żyją, ale padły ofiarą spisku? Za tym ostatnim rozwiązaniem przemawiają zamknięte na cztery spusty drzwi wyjściowe i tajemnicze telefony, które raz po raz podsuwają kobietom coraz bardziej absurdalne uzasadnienia dla ich kłopotliwego położenia. Nie wiadomo, kto wydzwania do kostnicy i czy wysłanych przez tajemniczego osobnika ludzi należy się obawiać, czy wyczekiwać z nadzieją na ratunek. Nie mogąc podjąć decyzji, która z tych możliwości jest prawdziwa, kobiety w panice próbują dostosować się do niejasnej sytuacji. Prowokowane skrajnie różnymi informacjami bohaterki miotają się między sprzecznymi emocjami, jakby były ofiarami jakiegoś eksperymentu.

Groteskowa czarna komedia ukraińskiej dramatopisarki Nedy Neżdany łączy beckettowską sytuację życia „pomiędzy” czy „na końcu” z kafkowską paranoją, ubierając je jednak w cięte, błyskotliwe i aktualne dialogi, w których zamiast snuć egzystencjalne rozważania, autorka w metaforyczny, ale wyrazisty sposób komentuje rzeczywistość. Pisany w burzliwym okresie po Pomarańczowej rewolucji utwór nasycony jest odsyłającymi do tamtych wydarzeń aluzjami, które układają się w obraz Ukrainy w niemożliwym, absurdalnym i właśnie groteskowym rozpięciu między liberalnym, kapitalistycznym Zachodem a autorytarną, skorumpowaną Rosją. Tak z pewnością w pierwszych wystawieniach dramatu wybrzmiewał początek finałowego monologu Wiki, która o „darze wolności” mówi:

"Rzucili nam go, jak psu ochłap. Macie swoją wolność, udławcie się nią. Możesz odejść, ale możesz zostać, możesz być żywa, ale możesz być martwa. Sama wybierasz".

Dziś jednak, w kontekście rosyjskiej inwazji na Ukrainę, absurdalna komedia Neżdany, zamiast stracić na aktualności, nabrała dodatkowego, jeszcze bardziej gorzkiego znaczenia. Dość posłuchać słów Wiki:

"Mamy tu kilka możliwości: jeszcze trup, już trup i po prostu trup. (...) Pewnie musimy czekać, póki po nas nie przyjdą. Czy pani wie, ilu teraz ludzi ginie? Tu na pewno jest jakaś kolejka".

Wojna wszak nie do końca dzieli ludzi na poległych i tych, którzy przetrwali – ci drudzy też w pewnym sensie nie żyją. Zatem tytułowe pytanie nie wyraża już niepewności ekonomicznej czy politycznej – kiedy bohaterki, przekonane o tym, że na zewnątrz wydarza się polityczny przewrót, zastanawiają się, kto wygra: komuniści czy narodowcy – tylko wyzierający spod maski groteski realny strach o własne życie. Innymi słowy, sztuka buduje zręczną i uniwersalną metaforę kondycji człowieka w sytuacji zagrożenia. W kontekście wojny śmiech – a do niego powodów w utworze Neżdany nie brakuje – staje się rodzajem strategii przetrwania i sposobem na odreagowanie utraty gruntu pod stopami.

Ona krąży po dachu, szukając idealnego miejsca do popełnienia samobójstwa. On to charyzmatyczny – ale i nieco podejrzany mężczyzna, próbujący odwieść kobietę od tego zamiaru. Wydaje się mieć dobre intencje, ale dlaczego nosi przy sobie broń?  Do tego Ona odkrywa na dachu czyjeś ciało. Kim jest denat? Jak wybrnąć z tej całej sytuacji? Czego od niej chce mężczyzna?

Rozmowy kobiety i mężczyzny z początku przypominają flirt, ale z czasem odsłania się głębia ich rozpaczy. Obydwoje nieudolnie próbują nadać swojemu życiu sens. Kobieta jest z wykształcenia historykiem, obecnie, jak mówi, sama czuje się jak zakurzony eksponat. Tajemniczy On przedstawia się jako „ktoś w rodzaju naukowca” – jego motywacją do życia jest upragniony kontakt z Obcymi. Chce zgłębić technologię, która wprawia ich statki w ruch. Kiedy jednak na niebie pojawia się statek, niezidentyfikowany obiekt latający, a następnie odlatuje bez Onego, mężczyzna jest zrozpaczony. Jak mówi:

"Zrozumiałem, że naszym największym nieszczęściem jest to, że nie rozumiemy czasu. Planujemy sobie coś i żyjemy iluzją, że tak właśnie się stanie. A będzie inaczej. Katastrofy, choroby, wojny i po prostu zbiegi okoliczności. Żyjemy jak ślepe kocięta w całkowitej ciemności teraźniejszości. Logika wydarzeń często pozostaje niepojęta. To doprowadza nas do rozpaczy".

Człowiek próbuje przeniknąć sens swojej egzystencji, ale okazuje się, że jest jedynie nic nieznaczącym statystą. Wykorzystanie nazewnictwa ze świata filmu ma znaczenie – kiedy Ona, kobieta doprowadzona do ostateczności, postanawia w końcu zaufać dziwnemu nieznajomemu, okazuje się, że cała sytuacja jest transmitowana na żywo, a ona sama została nieświadomą bohaterką reality show. On miał za zadanie odwieść ją od samobójstwa – udało mu się, więc zdobędzie nagrodę pieniężną. Kobieta czuje się zdradzona. Bohaterowie przekonują się jednak, że jedyny ratunek moją odnaleźć w sobie samych. Uciekają zatem przed wścibskim okiem kamery, by popełnić tytułowe samobójstwo samotności…

Neżdana stopniuje napięcie, kreuje atmosferę niepokoju, nie rezygnując jednocześnie z ogromnej dozy poczucia humoru. Rozterki Onego i Onej są obserwowane przez parę Kotów, stałych bywalców dachu. One zawsze, w przeciwieństwie do ludzi, potrafią spadać na cztery łapy. Jak będzie tym razem…?
 

W miasteczku Bez Nazwy od wielu lat nie pada deszcz, nikt się nie rodzi, nikt nie umiera, nic się nie dzieje. Miejsce, w którym nie spełniają się żadne marzenia, a wszyscy trwają w rodzaju letargu. Aż do dnia, gdy zjawia się w nim Hałyna – dziewczyna po przejściach, która rezygnuje z prestiżowej pracy i wyjeżdża z wielkiego miasta, by w spokoju w małej miejscowości leczyć złamane serce. Otwiera małą kawiarnię i powoli poznaje mieszkańców, dla których szybko staje się obiektem obserwacji i nadzieją na wprowadzenie zmian. Intencje zainteresowanych nie są jednoznaczne, a urokliwe miasteczko nie jest cichą przystanią. Samotna dziewczyna łatwo może stać się bezbronną ofiarą... Zaproszona przez jedną z mieszkanek na uroczyste spotkanie, planuje wraz z towarzyszącym jej Cieniem oczyszczenie zniewolonych dusz mieszkańców, by wreszcie mógł spaść deszcz.

Kiedy powraca deszcz proponuje rodzaj niebezpiecznej gry między postaciami, które z determinacją pragną zmian, wbrew świadomości, że są one jedynie utopią.

Dramat, utrzymany w konwencji realizmu magicznego, opowiada o współczesnych relacjach wśród młodych, w miarę zamożnych ludzi i stagnacji, która ogarnia ich życie.