Papis, Jacek

Sztuka w trzech aktach

Pierwsza część Trylogii Szekspirowskiej próbuje uchwycić ducha czasów elżbietańskiej Anglii. W interesujący sposób odkrywa widzowi trudy i znoje życia wybijającego się pisarza, przedstawiając go (zresztą zgodnie z prawdą) jako twórcę wszechstronnego i niestrudzonego, parającego się rozmaitymi gatunkami literackimi. Z wielkim humorem żongluje literackimi cytatami, zagląda do sali audiencyjnej królowej, na scenę i za kulisy teatru, do gospody, a nawet na cmentarz, na którym pewnego ranka budzi się pijany Mistrz, spotykając pierwowzory swoich hamletowskich postaci: dwóch grabarzy i szalone dziewczę. Wartka, ubarwiona  sporą ilością stylizowanych i oryginalnych kupletów oraz wierszy akcja domaga się sprawnej reżyserii. 
         Wraz z bohaterami oddychamy zadżumionym powietrzem obskurnego miasta Londynu, w którym można spotkać miłość swego życia, albo złapać francuska chorobę a swoboda obyczajów miesza się z religijną gorliwością. 3 marca 1592 ma miejsce premiera "Henryka VI". Artystyczna brać spotyka się po przedstawieniu w gospodzie. Marlow, Nasher, Kyd, Lodge, Green i Peele zazdroszczą młodemu autorowi sukcesu, wypytują go o kolejne pomysły i inspiracje. Przebicie się nie jest w Londynie sprawą łatwą, zwłaszcza gdy do głosu dochodzą wojujący purytanie. Wszędzie kręcą się intryganci i szpiedzy, pieczeniarze i zawistnicy. Szekspir ma dobry kontakt z aktorami, pilnie słucha ich uwag o tym, co im się dobrze gra, co się podoba. W owych czasach role kobiecie wciąż jeszcze należą do mężczyzn. Pogrążony w długach Green kończy żywot w obskurnym pokoiku. Przed  śmiercią puszcza w obieg swój zjadliwy, obsmarowujący Szekspira pamflet. Przedmiot zawodowej zawiści Greena nic sobie nie robi z obmowy. Gdy nie ma popytu na sztuki, pisze miłosne sonety do hrabiego Southampton. Tymczasem Marlow pomawiany jest o ateizm, wręcza Nashowi swoje pisma i prosi, aby je opublikowac po jego śmierci. Umiera w zainscenizowanej bójce, w przedzień procesu. Wzięty na tortury Kyd wyjawia purystom prawdziwe i zmyślone tajemnice swoich kolegów. Okryty niesławą zapija się na śmierć.  Oszukany przez swoją ukochaną Lodge ucieka do Francji, a jego "rywal" Peele bynajmniej nie triumfuje, zapadł bowiem na chorobę weneryczną. Straciwszy prawie wszystkich swych braci po piórze, bogatszy o gorzkie doświadczenia Szekspir decyduje się wrócić do Stradfortu, do żony i dzieci. Czuje się niezrozumiany i niedoceniany. Pobyt w Londynie nie przyniósł mu spodziewanej sławy. 
Dramat, choć pisany techniką filmową, ma duże szanse sprawdzić się w teatrze współczesnego para -dokumentu na temat biografii znanych postaci historycznych. Kostium epoki jest zbędny, bo dramt ten mówi również o współczesnej sytuacji artystów i mecenasów sztuki, o zawiści, przyjaźni i potrzebie miłości. Wartki dialog i plastyczność charakterów to zasadnicze walory sztuki.

Jacek Papis: "Idea sztuki była taka: wziąć na warsztat proste, międzyludzkie zdarzenie i obejrzeć je pod lupą, przez mikroskop, ze wszystkich stron. Powstała pod wpływem spostrzeżenia, że teatr dzieje się jednocześnie w dwóch czasach – fikcyjnym (dziania się akcji) i rzeczywistym (czas trwania spektaklu)."

"Trójka studentów – dwie dziewczyny i jeden chłopak – wynajmują wspólnie mieszkanie. Pewnego dnia pojawia się intruz – nowy partner jednej z dziewczyn. Jego obecność zakłóca dawny porządek. Atmosfera staje się duszna, między dotychczasowymi przyjaciółmi nakręca się spirala pretensji i agresji. Akcja sztuki to pełna czarnego humoru rekonstrukcja wydarzeń, które doprowadziły do rozłamu między nimi. Bohaterowie zaczynają prowadzić między sobą dwuznaczną grę i wciągają w nią widza. Jak w telewizyjnym show próbują przekonać widza do swojej wersji wydarzeń. Widzowie pełnią rolę arbitrów, muszą rozsądzić - kto kogo chce wykorzystać i dlaczego? Co się właściwie stało we współczesnym świecie, że nie potrafimy żyć ani razem, ani osobno? To sztuka o młodych ludziach, którzy próbują żyć razem, ale pod płaszczykiem uprzejmości i politycznej poprawności obrzucają się tytułowym mięsem. Czym skończy się ta konfrontacja?"

Opis pochodzi ze strony internetowej Teatru Dramatycznego, który jeszcze jako Laboratorium Dramatu wydał dramat w wersji poszerzonej (Sztuka mięsa 1 i 2). Znalazł się też w zbiorze Echa, repliki, fantazmaty. Antologia nowego dramatu polskiego (PangaPank, 2005). Ponadto ukazała się w antologiach we Włoszech, Niemczech i krajach byłej Jugosławii. Istnieje także w przekładzie na język angielski.

Prapremiera: 2004 - Teatr Powszechny w Warszawie (pokaz w ramach prezentacji grupy dramaturgicznej G8), reż. Monika Powalisz

Premiery: 2005 - Teatr Parabuch, Warszawa, reż. Ryszard Jakubisiak; 2005 - Laboratorium Dramatu, Warszawa, reż. Krzysztof Jaworski

Teatr i życie stają się pułapką bohatera. Widzi "trzy wyjścia" – trzy drogi, jakimi może podążyć, z których każda wydaje mu się zła. Max cierpi na "choroby naszych czasów": brak empatii, uzależnienie od własnych popędów. Jest typowym współczesnym samcem, który w sprawach emocji i uczuć zachowuje się często jak człowiek niedojrzały.

Jacek Papis: "Ten dramat powstał w Krakowie, gdzie pracując nad jednym ze spektakli dokonałem sporo – nie ukrywam – knajpianych obserwacji męskich zachowań, tak bardzo powtarzalnych, że niemal można je uznać za regułę..."

To dramat dwuwątkowy o dwóch miłościach - heteroseksualnej i homoseksualnej, potraktowanych równolegle i równoważnie. Powstał pod wpływem fascynacji twórczością Sarah Kane, Marka Ravenhilla, Mariusa von Mayenburga, a jednocześnie jej na przekór, pokazując, że to, co się dzieje między dwojgiem ludzi, jest bardzo skomplikowane. W kontrze do ukazywanej przez nich powierzchowności uczuć współczesnego człowieka, jest do dramat o wielkich namiętnościach.

Bohaterowie stają naprzeciwko siebie i nie mają kompletnie pojęcia, co czują, choć wiedzą, że ich uczucia są bardzo silne. To emocjonalne pogubienie jest charakterystyczne dla dzisiejszych czasów. We współczesnej psychologii zjawisko to określa się jako "aleksytymię" – "ślepotę" na własne uczucia i nazywa chorobą współczesności.

W 2002 roku sztuka zakwalifikowała się do finału wrocławskiej Eurodramy.

W sztuce Jacka Papisa w "Czasie snu" spotyka się po latach dwóch przyjaciół - ten, który wyemigrował (do Australii) i ten, który został. Opowieść o uczuciach, które nigdy nie przemijają.

Interesująca jest geneza tej sztuki. Kiedy Bartosz Szydłowski otwierał Łaźnię Nową, wymyślił, że pierwszy spektakl będzie opowiadał o mieszkańcach Nowej Huty. Poprosił kilkoro mieszkańców tej dzielnicy Krakowa o przyniesienie do nowo powstającego teatru przedmiotów, które "zmieniły ich życie", i opowiedzenie ich historii. Równocześnie zaprosił do współpracy kilkunastu dramatopisarzy, którzy mieli sobie wybrać – przedmiot, osobę, historię – jako inspirację do napisania związanej z Nową Hutą jednoaktówki. Pewien mężczyzna przyniósł do teatru bumerang. Co bumerang ma wspólnego z Nową Hutą? Człowiek ten opowiedział, że dostał go w prezencie od najlepszego przyjaciela z dzieciństwa, który w roku 1981 tuż przed stanem wojennym wyjechał do Australii. Nie widzieli się ponad 20 lat. Po tym czasie jego przyjaciel przyjechał w odwiedziny do Polski, przywożąc mu bumerang i mówiąc: "On zawsze wraca. Tak jak ja."

Tak powstał spektakl Mieszkam tu w reżyserii Jacka Papisa. Snu czas stanowił jedną piątą tekstu tego spektaklu.

Pomysł inscenizacyjny lalkarza z Wrocławia, Arkadiusza Porady, kompletnie różnił się od wersji Papisa, co dowodzi, że ten materiał stwarza wiele możliwości realizatorskich.

Sztuka ukazała się drukiem w Niemczech, Serbii i Bośni. Została też przełożona na jęz. angielski.

Prapremiera: 2005 - część spektaklu Mieszkam tu na otwarcie Teatru Łaźnia Nowa, Kraków (Nowa Huta), reż. Jacek Papis

Premiera: 2011 - Teatr Fabryka Formy, Wrocław w koprodukcji z Theater Des Lachens (tam pod niemieckim tytułem Traumzeit), Frankfurt nad Odrą, reż. Arkadiusz Porada

Pomysł napisania tego dramatu zrodził się, gdy jako student reżyserii chodziłem na zajęcia z filozofii do ks. Józefa Tischnera. Ponieważ Tischner był wtedy bardzo chory, by nie powiedzieć umierający, zajęcia odbywały się w jego domu pod Wawelem. Tam specjalnie dla nas – czwórki studentów reżyserii – tłumaczył niedostępne po polsku teksty filozoficzne. Nie opuszczał go dobry humor, choć z umieszczoną w gardle rurką, z której na całe mieszkanie unosił się mdły, słodki zapach, mógł już tylko szeptać. Tischner z niesamowitą pogodą ducha opowiadał o filozofach – w tym o Kancie, pokazując nam, jak bardzo mylący jest stereotyp, że jego biografia nie jest interesująca, bo przez całe życie nie ruszył się nawet z rodzinnego Królewca.

Moja pierwsza praca dramaturgiczna wzbudziła entuzjazm Krystiana Lupy, który – jako mój ówczesny profesor – zachęcił mnie do pisania sztuk, przy okazji opatrując mój tekst przenikliwym komentarzem.

Dramat ten stanowi swego rodzaju polemikę ze sztuką Thomasa Bernharda Immanuel Kant (której prapremierę zrealizował nieco wcześniej właśnie Lupa). Kiedy patrzę na swój tekst dzisiaj, ciekawe i ponadczasowe wydaje mi się w nim to, że Kant był ówczesnym celebrytą. Jego życie i postać zostają wystawione na sprzedaż. Istnieje tu dramatyczna rozpiętość między zgłębiającym świat filozofem, którego prawie nikt nie rozumie, nie słucha i nie traktuje poważnie, a jego otoczeniem, dla którego jest jedynie kimś na kształt chodzącego obiektu muzealnego. Tragedia wielkiego umysłu, którego nikt nie rozumie, utkana jest z prozaicznej codzienności."