Pinter, Harold

Sztuka, pod względem konwencji dramaturgicznej bliska Krajobrazowi, statyczna, niemal pozbawiona akcji. Zamiast dramatycznego konfliktu mamy tu wspomnienie z przeszłości, dotyczące losów pewnego damsko-męskiego trójkąta. Kolejne, uruchamiające pamięć obrazy, odsłaniają fragmentaryczne sceny wnętrz, a za chwilę otwarte przestrzenie pleneru. Postacie pozostają względem siebie w niejasnym stosunku emocjonalnym: odrzucona przez jednego z mężczyzn kobieta odrzuca drugiego, stopniowo zmieniając się z młodej dziewczyny w starą samotnicę.

W tajnym zakładzie badawczym utrzymywanym przez bliżej nieokreślone ministerstwo pacjenci poddawani są rzekomo naukowym badaniom, które mają charakter psychofizycznych tortur. Dialogi biurokratów, ich głupawe rozmowy są zabawne, a zarazem owiane niejasną grozą. Obecność pacjentów rozpoznajemy poprzez dochodzące spoza sceny odgłosy i jęki. Wybucha bunt, personel zakładu zostaje wymordowany. Z raportu ministerialnego wynika, że masakra mogła być zaplanowana…

Znakomita obserwacja zamkniętego zakładu, od lat poza kontrolą demokratycznego państwa.

Przedostatnia sztuka autora i osobisty hołd dla ofiar Holokaustu. Utwór ma formę jednej długiej sceny, rozegranej między dwojgiem aktorów. Wojenne zbrodnie, relacjonowane przez Rebeccę, ujęte w poetykę snu, zderzone zostają z nastrojem słonecznego, angielskiego ogrodu. Kobieta jest wypytywana o swoje związki - w warunkach, jak możemy przypuszczać, przymusowych – z innym mężczyzną. Z jej wspomnień wyłania się obrazy ludzi pracujących w nieludzkich warunkach, topionych w morzu, kobiet prowadzonych do pociągów, którym żołnierze wyrywają z ramion małe dzieci. Rebecca jest jedną z nich, Devlin zapewne kochankiem i katem z przeszłości.

• „Wydaje się, że jesteśmy w angielskim hrabstwie, a zarazem w Auschwitz, Bośni, czy jednym z wielu innych miejsc, gdzie okrucieństwa popełniane przez ludzi były – lub jeszcze są – częścią krajobrazu” – napisał o sztuce biograf Pintera Michael Billington.

Andy, który leży na łożu śmierci, rozlicza się ze swojej młodości, związków, namiętności i zdrady, której dopuścił się wobec swojej żony, Bel. W tym czasie jego dwaj synowie, Fred i Jake, toczą enigmatyczną i cyniczną rozmowę, zastanawiając się nad oziębieniem stosunków z ojcem. W suchy, intelektualny sposób próbują zracjonalizować sobie fakt, że ich relacje z Andym opierają się zarówno na miłości, jak i na nienawiści, oraz to, że nie są w stanie zmniejszyć dzielącego ich z ojcem dystansu, mimo rozpaczliwych prób matki. Kontrapunktem wobec ich  braku zrozumienia i pogłębiającej się izolacji jest ich młodsza siostra, szesnastoletnia Bridget, która stanowi pomost między starością i młodością, życiem i śmiercią. W tajemniczej, nasyconej irracjonalnym poczuciem zagrożenia atmosferze reminiscencje o trudnych relacjach z rodzicami przeplatają się z refleksjami o życiu i umieraniu.

Konfrontacja dwóch starzejących się pisarzy, z których tylko jeden odniósł sukces. Sławny i niemłody już pisarz Hirst gości w swoim domu przypadkowo spotkanego literata Spoonera, który próbuje zatrudnić się u Hirsta jako sekretarz. Bohaterowie toczą nocne pogaduszki. Nie jest do końca jasne, czy znali się kiedyś i zerwali znajomość, czy też są sobie obcy. Nieudacznik Spooner wyznaje pod przymusem, że pracuje jako pomocnik w pubie. Jego bogaty, mocno podpity kompan Hirst zostaje położony do łóżka przez dwóch groźnie wyglądających służących, którzy towarzyszą pisarzom podczas kolacji. Rankiem nastrój ulega zmianie. Spooner zostaje przyjęty wybornym śniadaniem, a Hirst wybucha serdecznością. Wreszcie traktuje Spoonera, jakby ten był jego dawno niewidzianym, serdecznym kolegą ze szkoły, świadkiem wielu wspólnych szaleństw. Spooner podejmuje grę, motywowany nadzieją na odniesienie osobistych korzyści. Lecz Hirst niczego już nie czuje… Każe jeszcze tylko zaciągnąć zasłony, zanim odejdzie w miejsce ostatniego spoczynku.

Zapowiadająca się jako miła wizyta tajemniczych gości urodzinowych w pensjonacie jednej z nadmorskich miejscowości zmienia się w konfrontację ofiary i jej katów. Stanley, mężczyzna pod czterdziestkę, przebywa głównie w salonie pensjonatu i wyleguje się. Gdy odwiedza go dwóch mężczyzn nasłanych przez tajną organizację, przyjemna rutyna jego życia nagle znika... Żyd Goldberg i Irlandczyk McCann urządzają Stanleyowi przyjęcie urodzinowe, podczas którego Stanley, doprowadzony do ostateczności usiłuje udusić gospodynię pensjonatu. Następnego dnia mężczyzna zostaje wywieziony w karawanie na badania psychiatryczne.

Dwa typy – chyba najemni mordercy, a w każdym razie specjaliści od „mokrej roboty”, leżą w łóżkach i czekają na rozkazy dotyczące następnej „akcji”. Nie znamy bliższych szczegółów dotyczących mocodawcy i jego organizacji. Ben i Gus z nikłym skutkiem starają się spełnić wydane polecenia. Rozmawiając o wielu rzeczach bez związku, starają się ukryć wzrastający niepokój. Gdy Gus udaje się do toalety, Ben otrzymuje zlecenie, że ma zlikwidować właśnie Gusa…

Sztuka zaczyna się od spotkania Emmy i Jerrego, którzy zakończyli dwa lata temu swój siedmioletni romans. Emma chce się przed kimś wygadać; przeżywa kryzys małżeństwa z Robertem, przyjacielem Jerrego. Pogrążając się we wspomnieniach, obydwoje odkrywają, że Robert wiedział o ich romansie i – ku zgrozie Jerrego – traktował go z absolutną nonszalancją. Następuje seria retrospektywnych scen, które przenoszą nas w czasie: od zakończenia związku Emmy z Jerrym aż do jego początku. Okazuje się, że zatajanie prawdy i małe kłamstewka odkrywają niekiedy więcej niż zdania wypowiedziane wprost.

Dramat dobrze przyjęty przez krytykę i publiczność po obu stronach Atlantyku. Zwycięzca nowojorskiego Drama Critics Circle Award w kategorii najlepszej sztuki zagranicznej oraz londyńskiego West End Award jako najlepsza sztuka sezonu.

• "Świetne sceny, naszpikowane napięciem, które jest wynikiem zbrukanej lojalności i pomieszanych, niewypowiedzianych uczuć." (NY Times)
• "Zdrada to sztuka wspaniale prosta w formie i odważna w poszukiwaniu poezji, która obraca banał w melancholijne piękno." (Newsweek)