Schnitzler, Arthur

Schnitzler powraca tu do jednego ze swoich ulubionych tematów – pojedynku. Sztuka swoją prapremierę miała 3 października 1896 roku w reżyserii Otto Brahma (1856–1912) w Deutsches Theater w Berlinie. Na ekran przeniósł ją reżyser Holger-Madsen w roku 1928. Po wojnie dramat został wystawiony w reżyserii Gustava Mankera (1913–1988) w wiedeńskim Volkstheater w roku 1974.

Akcja rozgrywa się w podwiedeńskim uzdrowisku i koncentruje nie tyle na samym pojedynku, co na krytyce norm i zachowań środowiska żołnierzy znudzonych egzystencją w czasach pokoju, przez co z zapalczywością oddają się kultywowaniu fałszywie pojmowanego kodeksu honorowego. Majętny obywatel Paul Rönning, wybierając życie i jego uroki, robi wszystko, by nie dać się wciągnąć w tę matnię i nie dopuścić do satysfakcji porucznika Karińskiego, tonącego w długach hazardzisty, człowieka bez honoru. Rönning sprzeciwiając się jednak tak pojętemu honorowi, nie będąc świadomym zagrożenia, skazuje się na śmierć niemalże samobójczą. Bo czy w krytykowanym przez autora społeczeństwie CK Monarchii dla zhańbionego porucznika istnieje jakieś inne wyjście niż pomszczenie zniewagi przez zabicie „tchórzliwego" mieszczucha?

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Jedna z najpopularniejszych sztuk Arthura Schnitzlera. Studium obyczajowe wyższych sfer wiedeńskiego społeczeństwa u schyłku Monarchii Austro- Węgierskiej. Główną postacia jest Fryderyk Hofreiter, fabrykant, właściciel żarówek, starzejący się lovelas. Jest to kluczowa postać sztuki, trzymająca w ręku nici akcji i losy innych bohaterów. Życie pojmuje jako grę, do której wciąga wszystkie inne postacie. Jego plonem jest spustoszenie i śmierć. Dla rozszerzenia produkcji planuje rozbudowę fabryki i załatwienie patentów w Ameryce.
Jego 30-letnia żona Genia jest powodem samobójczej śmierci rosyjskiego pianisty Korsakowa, przyjaciela Hofreitera. Odtrąciła go powodowana raczej konwenansem niż chęcią dochowania wierności mężowi, który ją zresztą stale zdradza. W toku akcji sztuki ulega w końcu młodemu Ottonowi, ponieważ wie, że w tym czasie mąż uwodzi swoją nową zdobycz, Ernę Wahl.
Anna Meinhold - Aigner, aktorka – rozwódka, kobieta z zawodem, sama wychowuje syna Ottona. Nie mogła wybaczyć mężowi zdrady, choć udało się jej zachować godność i spokój. Wydaje się być najbardziej stabilną postacią sztuki.
Otto, jej syn, podchorąży marynarki, 24 lata- kocha się w Geni, swego ojca nie zna. Ma na trzy lata zaciągnąć się na okręt.
Doktor von Aigner- właściciel hotelu Volser Weiher w Dolomitach, gdzie toczy się akcja całego III-ego aktu. Lovelas, lżejszego kalibru niż Hofreiter, codziennie w towarzystwie innej atrakcyjnej cudzoziemki, dawno (ponad 20 lat temu) rozwiedziony z Anną Meinhold. Powodem rozwodu była zdrada małżeńska, do której się przyznał. Anna była największą miłością jego życia. Dowiadujemy się o tym wszystkim z jego rozmowy z Hofreiterem. Za namową Hofreitera ma zamiar przyjechać do Baden i odwiedzić syna i byłą żonę. Nawarstwianie się tragicznych wydarzeń zniweczy te plany. Podobnie jak Hofreiter nosi się z planami rozbudowy przedsiębiorstwa- chce mieć w tej samej okolicy kilka hoteli.
Pani Wahl - afektowana 45-letnia dama.
Gustaw - jej syn. Cały czas w podróżach. Umówiony jest z matką w górach. (3 Akt)
Erna - jej córka. Nowoczesna 20 - letnia panna bez kompleksów, pewna siebie, nowa zdobycz Hofreitera. Po spędzonych z nim intymnych chwilach stale i konsekwentnie wyznająca mu miłość.
Natter - bankier. Zdradzony mąż, kochający życie, a nade wszystko żonę i dlatego przymykający oczy na jej zdradę. Wszystko to wyznaje Hofreiterowi. Imponuje otoczeniu swoim szkarłatnym samochodem.
Adela - jego żona. Przez jakiś czas kochanka Hofreitera, na początku sztuki zrywa z nim ostatecznie. Jest wzruszona zachowaniem Geni, która jej nie odtrąca, lecz zaprasza do siebie w gości razem z dziećmi.
Doktor Franz Mauer - 35 latek poważnie zakochany w Ernie. Jest przyjacielem Hofreitera, ale traci do niego wszelką sympatię, kiedy ten uwodzi Ernę.
Demeter Stanzides - porucznik. Znajomy Hofreitera.
Paul Kreindl.
Albertus Rhon – pisarz. Znany w towarzystwie z trafnych sformułowań. Żona jest mu potrzebna w trakcie twórczych przerw, czyli ”między aktami” pisanej przez niego sztuki.
Marie- jego żona.
Miejsce akcji : Baden koło Wiednia;
W III akcie: Hotel Volser Weiher

STRESZCZENIE

XIX wiek, za kulisą dobrego tonu, małżeństwa i przyjaźni kryją się skomplikowane intrygi i romanse. Sztuka podobna do „Korowodu”, ale lepsza. Postacie głębiej scharakteryzowane, już po pierwszym akcie powstaje więź między nimi a widzem. Mamy do czynienia z pełnymi osobami, nie tylko z wyeksponowanymi cechami charakteru. Fryderyk i Genia, małżeństwo bardzo nieudane. On, 45 letni właściciel fabryki lampek, właśnie rozstał się z żoną swojego bankiera Nattera. Genia dowiaduje się o tym od doktora Mauera, przyjaciela jej i Fryderyka, który startuje z prawdziwymi zamiarami (ślub) do młodej Erny. Sztuka zaczyna się w dzień pogrzebu znanego pianisty Korsakowa. Popełnił samobójstwo, nie wiadomo dlaczego. Genia wyjaśnia mężowi, że Korsakow, który także był dobrym przyjacielem Fryderyka, zabił się z jej powodu. Odmówiła zostać jego kochanką, choć go kochała. Wyjazd Fryderyka z Mauerem i licznym towarzystwem w góry. Genia zostaje pod pretekstem czekania na przyjazd syna. Między Fryderykiem a Erną dochodzi do romansu, Mauer się usuwa. Po zdobyciu Erny Fryderyk chce ją oddać Mauerowi, lecz ten oczywiście zachowuje dystans. Odmawia. Równocześnie okazuje się, że Genia ma romans z Ottonem, synem dobrej przyjaciółki, aktorki, która rozstała się z mężem, kiedy Otto miał 4 lata. Ów mąż zmienia kochanki jak rękawiczki, choć nadal kocha swoją żonę. Jest również przyjacielem Fryderyka.
Otto ma wypłynąć w morze na 3 lata, zaciągnął się na okręt. Fryderyk wyzywa go dzień przed wyjazdem na pojedynek. Konfrontacja Geni z Erną. Każda oczekuje powrotu ukochanego. Pani Meinhold, nieświadoma napiecia, przychodzi w odwiedziny. Wiedzieła o Geni i swoim synu. Erna wychodzi. Wraca Fryderyk, z typowym dla niego uśmieszkiem wita i żegna się z panią Meinhold. Wiadomość o śmierci Ottona powoduje u Geni wybuch emocji. Fryderyk jest niewzruszony. W ostatniej scenie V aktu serdecznie podejmuje oczekiwanego syna, Percy’ego.
Wielką zaletą sztuki jest wysmakowany język, precyzyjne wskazówki co do gestykulacji i wystroju sceny. Mały epizod dotyczący wrogiego stosunku Austrii do Niemiec.
Niesłychanie wciągająca akcja, do końca trzyma w napięciu.

Bohaterem sztuki jest Bernhardi, kierownik prywatnej kliniki Elisabethinum, profesor żydowskiego pochodzenia, który z powodów czysto medycznych nie dopuszcza do umierającej, znajdującej się w stanie euforii i zupełnie nieświadomej bliskiego końca pacjentki, księdza z ostatnim namaszczeniem. Lekarz chce oszczędzić chorej dodatkowego wstrząsu wywołanego lękiem przed śmiercią. Błahy konflikt między księdzem a profesorem szybko eskaluje do rozmiarów wojny ideologicznej, stając się pożywką dla mediów. Zaistniałą okazję wykorzystują tchórzliwi i wyrachowani, a nierzadko po prostu agresywnie złośliwi koledzy po fachu, walczący o wpływy i przywileje, kupczący stanowiskami, poddając profesora ostracyzmowi. Spór szybko zyskuje też wymiar polityczny, kiedy to w sprawę zamieszany zostaje Flint, przyjaciel profesora z lat młodzieńczych, oportunistyczny minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, który zmuszony jest do złożenia wyjaśnień przed parlamentem. Konflikt swoje apogeum osiąga na sali rozpraw, gdzie za sprawą fałszywych zeznań bogobojnej pielęgniarki i obciążających zeznań duchownego Kościoła katolickiego bohater słyszy wyrok skazujący go na dwa miesiące więzienia. Po odbyciu kary zrezygnowany profesor ponownie podejmuje pracę w charakterze lekarza. Bierność żydowskiego intelektualisty, owego antyheroicznego bohatera o cechach Don Kichota, nieprzejawiającego jakichkolwiek ambicji politycznych, pozwala porównać go z bohaterem dramatu Plac Bohaterów Thomasa Bernharda.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Akcja rozgrywa się w przeddzień Rewolucji Francuskiej z roku 1789 w paryskiej spelunce o tej samej nazwie co tytuł dramatu. W owym lokalu gromadzi się towarzystwo wątpliwej proweniencji: aktorzy, którzy nie osiągnęli sukcesu na scenie, byli urzędnicy, drobne rzezimieszki i hultaje, ale też arystokracja przychodząca tutaj w nadziei na uzyskanie kontaktu ze światem przestępczym. Aktorzy chcąc sprostać wymogom klienteli, odgrywają więc role przestępców, jeden przez drugiego przechwalając się swoimi karygodnymi czynami. Akcja zagęszcza się w momencie wybuchu rewolucji, kiedy to do lokalu gwałtownie wpada rozjuszona tłuszcza z ulicy, a dla bywalców knajpy, ale i widzów obserwujących sztukę niemożliwe jest rozróżnienie, gdzie się kończy gra aktorska, a gdzie zaczyna upiorna rzeczywistość, czyli znowu granica między prawdą a kłamstwem, faktem a fikcją jest zatarta. Schnitzlerowi jednak wcale nie chodzi o ukazanie upadku francuskiej klasy wyższej w chwili rewolucji. Owa arystokracja to symbol bawiącego się społeczeństwa, tkwiącego w iluzorycznym poczuciu bezpieczeństwa i szczęścia, ukrywającego coraz silniejsze nastroje dekadenckie za estetyzmem przełomu wieków, teatralizującego prawdziwe zagrożenie. Dramat obrazuje zbliżający się nieuchronnie upadek, przez Hermanna Brocha (1886–1951) nazwany „wesołą apokalipsą".

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Schnitzler powraca tu do tematyki związanej z profesją pisarską i pułapkach, w jakie można wpaść w pogoni za sukcesem . W 1978 po tekst sięgnął Igor Przegrodzki, by wyreżyserować ją w Teatrze Telewizji. Sztuka doczeka się trzech ekranizacji filmowych, powstałych w odstępach pięcioletnich, poczynając od roku 1965, kiedy na ekran przeniósł ją reżyser Arthur Maria Rabenalt (1905–1993), kolejne wyreżyserowali Ernst Wolfram Marboe (1938–2012) i Wolfgang Glück (ur. 1929).

Bohaterka utworu, Małgorzata, kobieta po przejściach z ambicjami pisarskimi, wyciągnięta ze świata bohemy monachijskiej postawiona zostaje przed wyborem między kontynuacją kariery literackiej a dającym poczucie bezpieczeństwa i wysoką pozycję społeczną małżeństwem. Odczuwszy już na własnej skórze zagrożenia związane z twórczością, decyduje się na ślub z baronem Klemensem. Podjęcie decyzji przychodzi jej tym łatwiej, że przyszły mąż zapobiega upublicznieniu życia intymnego niedoszłej pisarki. Schnitzler zdaje się krytykować środowisko literackie, które skądinąd przypomina dzisiejszych celebrytów, bez zahamowań sprzedających wszystko i wszystkich dla osiągnięcia rozgłosu i sukcesu.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Dziwka spotyka żołnierza, żołnierz spotyka pokojówkę, pokojówka panicza, panicz świeżo poślubioną, świeżo poślubiona swojego męża, mąż słodką dziewczynę, dziewczyna poetę, poeta aktorkę, aktorka hrabiego, a hrabia znów uliczną dziwkę. Korowód jest najbardziej znaną, a zarazem - mimo pozornej prostoty - najtrudniejszą sztuką Arthura Schnitzlera, opowiadającą o wyrachowanej międzyludzkiej grze i tęsknocie za prawdziwymi uczuciami.

Jak pisze Piotr Gruszczyński po premierze w warszawskim Ateneum z roku 1997:

„U Schnitzlera nie ma sprawiedliwych. Wszyscy bohaterowie są siebie warci. Kłamią i zdradzają bez ustanku. Zdradzają przede wszystkim siebie samych i swoje idealne wyobrażenia, dopiero potem swoich ewentualnych życiowych partnerów. Każdy występuje w dwóch scenach, które często przystają do siebie tak jak negatyw i pozytyw. W jednej scenie zdradzający zdradza, w następnej jest zdradzany, w jednej uwodzi, w kolejnej zostaje uwiedziony, w jednej jest agresywny i niezdobyty, w drugiej łagodny i naiwny. Tak toczy się gra, o tyle okrutna, że niepokojąco bliska codzienności mieszkańców ziemskiego Babilonu. Gra pozbawiona nadzwyczajnych uniesień i niezwykłych odczuć. Codzienna i nieprzyjemna, choć oparta na przyjemności."

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Perypetie małżeństwa, które decyduje się na nowoczesne podejście do swojego związku – ponieważ dochodzą do wniosku, że nic już ich nie łączy, dają sobie wolność. Jest to jednak wolność specyficznie pojmowana – właściwie się rozstają, ale nadal mieszkają razem i zwierzają się sobie ze wszystkiego. Według Amadeusza jest to wyraz ich mądrości i wolności od mieszczańskich zabobonów na temat związków międzyludzkich. Dość szybko jednak okazuje się, że cała ta teoria była dla Amadeusza tylko usprawiedliwieniem chwili słabości. Nadal kocha swoją żonę – opamiętanie przychodzi jednak za późno. Atrakcyjności dodaje sztuce to, że jej akcja rozgrywa się w środowisku artystów-muzyków: Amadeusz jest kompozytorem, jego żona śpiewaczką, jego przyjaciel pisze libretta... Wskazuje na to już tytuł – intermezzo to przecież termin teatralno-muzyczny, oznaczający, w najbardziej ogólnym sensie, scenę będącą przejściem pomiędzy właściwymi scenami. Użycie tego właśnie terminu jako tytułu wpływa znacząco na interpretację wydarzeń. Co ważne, realia te są przedstawione w na tyle uniwersalny sposób, że sztuka nie wymaga konkretnego, historycznego kostiumu. To opowieść, która mogłaby wydarzyć się zawsze i wszędzie. A ponieważ dotyka tematu związków, podejmowania odpowiedzialności i płynnej definicji wolności, może wzbudzić zainteresowanie u licznej grupy odbiorców.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Osoby: Antoni Hausdorfer, emerytowany urzędnik; Henryk, młody pisarz; Boromeusz, ogrodnik

Dramat Arthura Schnitzlera w jednym akcie z roku 1901.

Henryk, przedstawiciel młodego pokolenia artystów, od dwóch lat cierpi na brak weny z powodu wyniszczającej choroby matki. Po jej śmierci odbył podróż, szukając pocieszenia w wielkich miastach, lecz wrócił z jeszcze większą pustką w sobie. Zastępujący Henrykowi ojca, emerytowany urzędnik Antoni Hausdorfer, także opłakuje jej śmierć, co spotyka się z niezrozumieniem ze strony Henryka, który nigdy nie chciał przyjąć do wiadomości, że matka mogła mieć romans z młodszym od siebie Antonim, mimo że ojciec Henryka porzucił rodzinę niedługo po narodzinach syna.

Od początku między mężczyznami panuje wyczuwalne napięcie. Młody Henryk patrzy na Antoniego z góry, przedstawiając mu swoją wizję pisarstwa i życia jako inspiracji dla sztuki, Antoni natomiast podchodzi do Henryka z rezerwą, gdyż chowa do niego urazę. W końcu oznajmia mu, że jego matka popełniła samobójstwo, ponieważ nie mogła znieść, że jej postępująca choroba niweczy pisarskie ambicje ukochanego jedynaka. Henryk jest w szoku. Ale już po chwili czuje wyzwalający przypływ weny: uwieczni poświęcenie matki. Antoni nie potrafi zrozumieć takiego braku szacunku dla życia: jego zdaniem nawet arcydzieło będzie niczym w porównaniu z jedną „godziną życia" ukochanej kobiety.

przekład: Małgorzata Leyko

Pisarz bohaterem sztuki czyni młodego żądnego sukcesu dziennikarza, który wykorzystując polaryzację na scenie politycznej, postanawia działać na dwa fronty, prowadząc dyskusję z samym sobą na łamach prasy polityczno-bulwarowej. Impulsem do zaciekłej dyskusji staje się płomienne przemówienie w parlamencie hrabiego Niederhofa, przedstawiciela arystokracji, na temat zamieszek w Strakonicach. Fliederbusch na łamach wiedeńskiej gazety liberalnej „Współczesność" decyduje się skomentować artykuł niejakiego Finka, zamieszczony w bulwarowym tygodniku „Elegancki Świat", a odnoszący się do słów deputowanego. Szybko jednak okazuje się, że Fink i Fliederbusch mają ze sobą wiele wspólnego. Zanim towarzysze pióra poznają prawdę, Fliederbusch postanawia wykorzystać mające wkrótce nadejść zmiany w „Eleganckim Świecie", oferując swoje usługi hrabiemu, który chce uczynić z tygodnika własną trybunę polityczną. Nim dojdzie do realizacji owych planów, uczynni koledzy, by pomścić zniewagę ukrytą między słowami opublikowanych już artykułów, zupełnie nieświadomi sytuacji, próbują sprowokować pojedynek między Finkiem i Fliederbuschem.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Prapremiera światowa sztuki odbyła się 1 grudnia 1893 roku w Deutsches Volkstheater, zaś prapremiera polska – 15 listopada 1901 roku w Teatrze Miejskim we Lwowie. Dramat został zekranizowany w roku 1966 przez Theodora Grändlera (ur. 1921). Mowa w nim o upadłych kobietach – Schnitzler rozprawia się tu ze swoim związkiem z aktorką Marie Glümer (1867–1925). Bohaterami utworu czyni Fanny Theren, młodą utalentowaną aktorkę, protestującą przeciwko uprzedzeniom męskiej części społeczeństwa wobec kobiet, oraz pisarza Fedora Dennera, który znajdując się pod presją mężczyzn, nie potrafi wybaczyć ukochanej jej wcześniejszej miłostki. Odtwórczyni głównej roli w prapremierze, Adèle Caroline Sandrock (1863–1937), nie przyczyniła się do sukcesu sztuki, za to udało jej się uwieść autora, z którym była związana do lutego 1895 roku.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.