Schnitzler, Arthur

Utwór utrzymany jest w konwencji teatru salonowego przełomu XIX i XX wieku. Głównym bohaterem jest tytułowy Anatol, „lekkomyślny melancholik", wiedeński bon vivant, któremu sekunduje wierny przyjaciel Maks. Anatol ustawicznie zmienia partnerki, lecz nie udaje mu się zaspokoić głodu miłości. Chorobliwie zazdrosny, a do wierności nieskory, nie jest w stanie naprawdę kochać. Dziś uznaje się Anatola za postać rozdartą wewnętrznie, pozornie szukającą prawdy o sobie, o swych uczuciach i pragnieniach, a w rzeczywistości uciekającą od tej prawdy w świat iluzji; Anatol żyjechwilą, aranżuje spotkania miłosne jak w teatrze, jednak z powodu chorobliwej zazdrości gry miłosne nie zawsze mu się udają. Niestały w uczuciach, pragnie i oczekuje miłości nieprzemijającej – tak w każdym razie rezonuje, postępując przewrotnie.

Sztuka Arthura Schnitzlera ukazała się w dwutomowym wydaniu Dramatów wybranych nakładem ADiT, czerwiec 2014.

Dwóch młodych "dżentelmenów", Teodor i Fryc, zaprasza na kolację dwie panny, Marysię i Krystynę. Teodor liczy na to, że jego przyjaciel przy "słodkiej Krysi" zapomni o swoim romansie z niezwykle intrygującą i bogatą, lecz zamężną kobietą. Podczas imprezy u Fryca zjawia się mąż jego kochanki z plikiem listów miłosnych. Przybysz, zmuszony ratować honor, wyzywa Fryca na pojedynek. Fryc jest w szoku, nie spodziewał się takiego rozwoju sytuacji, dla niego romans był rozrywką. Prosi przyjaciela, by ten odwiózł damy do domu. Teodor uspokaja Fryca, zapewniając, że takie pojedynki "w dzisiejszych czasach" najczęściej kończą się polubownie, bo tak naprawdę są "pro forma".

Sąsiadka stara się zeswatać Krystynę ze swoim krewnym, który właśnie znalazł pracę na stałe, lecz dziewczyna zbywa ją, nad życie zakochana we Frycu. Jest jednak zbyt natarczywa, schadzki często kończą się kłótnią, wypytuje Fryca o szczegóły z jego życia, chce wiedzieć o nim jak najwięcej, a Fryc, wolny ptak, nie lubi, kiedy odbiera mu się swobodę.

Fryc znika. Krystyna i Marysia dostają wiadomość, że panowie wyjechali odwiedzić dalszą rodzinę, tak naprawdę jednak Fryc stanął do pojedynku, a Teodor mu sekundował. Krystyna szaleje z zazdrości, podejrzewa Fryca o zdradę. Kilka dni później dowiaduje się, że Fryc poległ w pojedynku. Nie potrafi pogodzić się z tym, że umarł za inną kobietę. Znika. Prawdopodobnie popełnia samobójstwo.

Dramat Arthura Schnitzlera zaczyna się lekko i swawolnie, wieczór u Fryca mija w przyjemnej, lekko erotycznej atmosferze dowcipnie puentowanej przez bon vivant Teosia i jedynie nieco zbytnie "skomplikowanie" Krystyny wskazuje na dramatyczny rozwój akcji. W porównaniu z Marysią, kobietą pewną siebie i doskonale potrafiącą korzystać z uciech miłosnych nie obciążając się zbędnym balastem w postaci przywiązania zwanego miłością, Krystyna wydaje się naiwna i znerwicowana. Jednak to właśnie ona w scenie finalnej, kiedy jej rozpacz graniczy z obłędem, obnaża pustkę i próżność zarówno Marysi, jak i Teodora. O tej parze warto wspomnieć, że prześcigając się w błyskotliwych komentarzach i wymyślając coraz to nowe wersje imion dla siebie nawzajem (zwłaszcza Teodor niemal za każdym razem zwraca się do Marysi inaczej: a to Mary, a to panna Marianna), które w nowym tłumaczeniu nadają sztuce rys współczesności, stanowią świetny kontrapunkt do powagi tematu, a zarazem stanowią pomost między teatrem czasów Schnitzlera a teatrem dziś: śmiałym, odtabuizowanym.

Sztuka ukazała się w pierwszym tomie dwutomowego wydania Dramatów wybranych, ADiT, czerwiec 2014

dla ADiT - K. Bikont

Dramat psychologiczny; porusza wiele wątków, mówi o problemach, jakie stwarza niezrozumienie własnych uczuć. Nastrój smutny, tajemniczy. Padają aż do bólu prawdziwe słowa o niemożności przeżywania szczęścia. O tym, że uciekamy od wszystkiego, co mogłoby nam dać szczęście.

Osoby:

Profesor Wegrat, dyrektor ASP
Gabriela, jego żona
Joanna i Felix, ich dzieci
Julian Fichtner- malarz, prawdziwy ojciec Felixa
Stefan von Sala -45 lat, autor dramatów
Irena Herms, była aktorka
Doktor Franz Reumann, lekarz, przyjaciel Wegratów
Służba
 

Wiedeń, czas współczesny autorowi.

Akt 1. Ogródek państwa Wegratów. Syn, Felix wraca do domu, dostał przepustkę.
Matka jest ciężko chora, opiekuje się nią córka Joanna. Mówi bratu, że nie kocha matki już tak, jak kiedyś, że nie jest stworzona, by wspierać i pocieszać innych. Felix uważa, iż Joanna nie jest z nim szczera. Kiedyś tak dobrze się rozumieli, a teraz już nie.
Joanna kocha von Salę, choć jest to miłość beznadziejna, bez przyszłości. Sala zamierza wyruszyć w trzyletnią podróż badawczą. Jest ciężko chory, ignoruje to.
Matka, Gabriela życzyłaby sobie, aby Joanna wyszła za Reumanna, ale wie, że to nie możliwe.
Akt 2. U Juliana Fichtnera zjawia się von Sala, są przyjaciółmi. Osiem dni temu zmarła Gabriela, która była jedyną miłością Juliana. Pochodziła ze wsi, miała wyjść za Wegrata. Wtedy jednak poznała Juliana, planowali ucieczkę, wspólne życie. Ale on wyjechał sam, bez słowa. Z tego krótkiego romansu narodził się Felix. Czy mąż o tym wie, jest wątpliwe. Fichtnera odwiedza Irena Herms, która kiedyś bardzo go kochała. Została starą panną. Jest kobietą impulsywną i łatwo się wzrusza. Ma żal do Juliana, że ją odzrucił. Przypadkiem dowiaduje się, że Julian ma syna. Przychodzi Felix, który często odwiedza Juliana. Irena się domyśla, mówi, że musi iść. Felix pragnie zobaczyć portret matki, który Julian namalował w przeszłości. Dowiaduje się prawdy, zapewnia jednak, że właściwie nic to w jego życiu nie zmienia. Odczuwa tylko obcość wobec Juliana.
Akt 3. Pokój u Wegratów. Sala proponuje Felixowi, aby ten z nim pojechał. Felix się zgadza. Natomiast wątpliwe jest, czy Sala wyjedzie z powodów zdrowitnych, w każdym razie, czy wróci. Rozmowa między Julianem a Felixem.
Akt 4. Ogród wokół willi von Sali. Joanna wyznaje mu miłość, niczego nie oczekując. Wciąż mówi o tym, że też wybiera się w podróż. Sala proponuje jej małżeństwo i wyjazd wraz z nim, ale ona wie, że Sala tego wyjazdu nie przeżyje. Scena pełna metafizyki. Po odejściu Joanny zjawia się Felix, potem Julian Fichtner z Ireną Herms. Nieco zamieszania, ciekawe rozmowy.
Akt 5. Ogródek Wegratów. Sytuacja napięta, Joanna zniknęła. Sala jest pewny, że utopiła się w jeziorku należącym do niego. Mówi o tym jedynie Reumannowi. Właściwie tylko Reumann naprawdę kochał Joannę. Wszystko tonie w beznadziei, ale nikt nie chce się do tego przyznać. Wszystko niby po staremu.