Bezerra, Paco

Sztuka hiszpańskiego dramatopisarza Paco Bezerry The Little Pony, opowiadająca o bezradności dorosłych wobec przemocy doświadczanej przez dziecko, zadedykowana jest Michaelowi Moronesowi i Graysonowi Bruce’owi oraz wszystkim chłopcom i dziewczynkom, którzy padli ofiarą wyzwisk i przemocy, nie mając wokół siebie nikogo, kto mógłby temu zapobiec. Dramat został zainspirowany prawdziwymi wydarzeniami, które miały miejsce w Północnej Karolinie w 2014 roku. 

Bohaterami sztuki są rodzice dziesięcioletniego chłopca: Natalia i Daniel. Akcja dramatu rozgrywa się w całości w ich mieszkaniu, w którym toczą się ich kolejne rozmowy. Bardzo szybko okazuje się, że ich syn – Antek – ma poważne kłopoty w szkole. Jak dowiaduje się od dyrektora jego mama, chłopiec jest prześladowany właściwie przez wszystkich uczniów. Powodem, wzbudzającym agresję dzieci, ma być szkolny plecak Antka z – My little Pony – animowanego serialu, którego fanem jest chłopiec. Syn Natalii i Daniela jest wyśmiewany i obrzucany wyzwiskami. W końcu dochodzi nawet do bezpośredniej przemocy fizycznej i seksualnej. Paradoksalnie w tym kontekście brzmi podtytuł animowanego serialu: Przyjaźń to magia.

The Little Pony to historia opowiadająca o przemocy rodzącej się nie wiadomo jak, nie wiadomo skąd. Choć od pokoleń jesteśmy jej świadomi, do dziś nie umiemy jej zapobiegać. Dyrektor zrzuca odpowiedzialność na kolorowy, dziecinny plecak, zamiast wdrożyć odpowiednie procedury, które mogłyby uratować życie chłopca. Z kolei rodzice szamoczą się w emocjonalnych reakcjach, w rezultacie myśląc właściwie tylko i wyłącznie o sobie. W efekcie mały Antek jest całkowicie sam. Znikąd nie dostaje pomocy, której potrzebuje. Nic więc dziwnego, że w pewnym momencie, w niewyjaśnionych okolicznościach po prostu zasypia… Lekarze nie są w stanie wyjaśnić jego stanu. Chłopcu pozornie nic nie dolega, jednak z dnia na dzień przestaje normalnie funkcjonować i zapada w niewytłumaczalną śpiączkę. 

Bezkompromisowy, obrazoburczy i odważny monodram Bezerry balansuje na granicy faktu i fikcji. Święta Teresa – postać niezwykle istotna w hiszpańskiej kulturze, mistyczka, poetka, reformatorka – wraca do życia kilkaset lat po swojej śmierci. Zbiera rozrzucone po świecie relikwie, rekonstruuje z nich swoje ciało, opowiadając jednocześnie o dotychczasowym życiu. Świetnie skonstruowana dramaturgia i język, w którym poezja, mistyka i przemoc trwają w nierozerwalnym uścisku, to tylko niektóre z powodów, dla których sztuka Bezerry została wybrana jako najlepsza spośród ponad 300 sztuk zgłoszonych do konkursu o nagrodę im. Jardiela Poncely.

Teresa w wizji Bezerry to wolny duch, feministka sprzeciwiająca się patriarchalnemu porządkowi świata: 

„Prędzej umrę, niż wyjdę za mąż”. 

Nie ma miejsca dla Teresy w ówczesnym społeczeństwie, ostatecznie trafia jednak do zakonu – tam przynajmniej nie grozi jej zamążpójście. W pierwszej części utworu poznajemy więc historię walki Teresy o reformę zakonu, dowiadujemy się o prześladowaniach ze strony Inkwizycji, która za wszelką cenę starała się uciszyć problematyczną zakonnicę. Postać inkwizytora jest w utworze Bezerry szczególnie ważna, gdyż symbolizuje te siły, które usiłują ujarzmić ducha wolności i stłamsić marzenie o innym świecie. W XVI w. Inkwizycja to wielka instytucja – łatwo zatem wyznaczyć linię frontu w walce o duchową emancypację. Gdzie jednak dziś toczy się wojna? Z kim i o co walczyłaby Teresa dzisiaj? Komu mogłaby patronować?

Pierwsze, co spotyka bohaterkę w XXI w., to gwałt. Niedługo później zostaje narkomanką i pracownicą seksualną. Jedzenie znajduje w śmietniku. Dziś też nie ma dla niej nigdzie miejsca. Zamiast do zakonu, trafia do więzienia, żeby wreszcie – po ucieczce – zostać uliczną performerką. Jej misją staje się – zamiast reformowania Kościoła – walka o poprawę sytuacji ekonomicznej hiszpańskich artystów za pośrednictwem politycznych performansów. 

„Pisać w Hiszpanii to nie płakać, pisać w Hiszpanii to umierać” – pisze Teresa sprayem na fasadzie Kongresu Deputowanych.

Dla Bezerry dzisiejsza inkwizycja to ekonomiczna presja i prekarne warunki pracy hiszpańskich artystów, a o podtrzymywanie tej sytuacji w imię ograniczania duchowej wolności autor oskarża władzę. Jak się okazuje, sztuka spotyka się w tym miejscu z rzeczywistością, gdyż spektakl Konam, bo nie umarłam jeszcze. Podwójne życie Teresy – pomimo sukcesów autora, nagród za tekst i zainteresowania środowiska – na kilka dni przed planowaną premierą został bezpowrotnie odwołany, rzekomo z powodów finansowych. Środowisko teatralne i sam autor nie mają wątpliwości, że decyzja była motywowana politycznie*.

• *Więcej na ten temat przeczytać można w artykule tłumaczki, Pauliny Eryki Masy, który ukazał się w „Dialogu”: Kto się boi świętej Teresy

Sztuka Bezerry to przewrotny thriller psychologiczny o otwartym zakończeniu. Mężczyzna w średnim wieku i nastolatka − w zasadzie jeszcze dziecko − siedzą na ławce w parku. On jej zadaje natarczywe pytania, ona milczy. Agresor nie wie jeszcze, że niedługo role się odwrócą, polujący zmieni się w zwierzynę, obydwoje zaś wpadną w mroczną króliczą norę. Grooming to uwodzenie dzieci, w szczególności przez Internet − w ten sposób najłatwiej zdobyć ich zaufanie.

Mężczyzna ukrywający się pod nickiem "Hitchcock" prowokuje młodziutką dziewczynę do nagrania rozbieranego filmiku, a następnie szantażuje ją jego rozpowszechnieniem, jeśli nastolatka się z nim nie spotka. Już na miejscu, w parku, wiedząc, że w pobliżu nie ma nikogo dorosłego, stosuje rozmaite techniki manipulacji − od łagodnego protekcjonalizmu, przez gaslighting po dosadnie sformułowane groźby. Ale w połowie sztuki następuje zwrot akcji: dziewczyna ujawnia się jako działająca incognito policjantka; zajmuje się prowokowaniem pedo- i hebefilii w Internecie, zbiera na nich haki. Nie wiemy, czy to prawda, być może bohaterka, posługująca się imieniem Karolina, jest samozwańczym aniołem zemsty. Grunt, że to ona teraz rozdaje karty. Nie grozi "Hitchcockowi" więzieniem, raczej obnaża jego pseudointeligencką manierę, demaskując go jako szeregowego kasjera. Nowy układ sił nie jest taki oczywisty. "Teraz jesteśmy drużyną" − mówi koncyliacyjnie Karolina, choć jednocześnie przyrównuje całą sytuację do pogoni za Pędzącym Królikiem z Alicji w Krainie Czarów. Wkrótce bohaterowie przekonają się, że "po drugiej stronie zwierciadła" jest tylko mrok.

Bo przecież, jak powie mężczyzna: "Wszystko można wytrzymać. Każdą rzecz. To jest tak naprawdę nieznośne: że można żyć ze wszystkim". Zło czyni się ot tak, z łatwością przekracza się kolejne granice, przyzwyczaja do własnego obicia w lustrze. Jednak Grooming nie jest bynajmniej moralitetową opowieścią o walce zła i dobra; Bezerra przekonuje, że w pewnym sensie wszyscy jesteśmy dewiantami zafascynowanymi przemocą. A zafiksowana na zemście dziewczyna, która w finale opuszcza park, dzierżąc łopatę brudną od ziemi, niewątpliwie też ma swoją mroczną tajemnicę...