język polskijęzyk angielski

Vůjtek, Tomáš

Vůjtek, Tomáš

Ur. 31.07.1967 czeski dramatopisarz, tłumacz i dramaturg. Absolwent filologii czeskiej i historii na Uniwersytecie Ostrawskim. Od 2007 roku pracuje jako kierownik literacki teatru Komorní scéna Aréna w Ostrawie, wykłada też w Konserwatorium im. Janáčka. W latach 2013 oraz 2015–2017 Komorní scena Aréna, również za zasługą Vůjtka, była uznawana przez krytyków za Teatr Roku w Czechach.

Dramat Wysłuchanie (Nagroda im. A. Radoka 2012, Inscenizacja Roku 2015) jest drugą częścią trylogii dotyczącej traum czeskiej historii XX wieku. Pierwszą stanowi dramat S nadějí, i bez ní (2009) poświęcony Josefie Slánskiej, żonie komunistycznego polityka Rudolfa Slánskiego (Nagroda im. A. Radoka 2009). Ostatnia część, Smíření (2017), poświęcona jest wypędzeniu Niemców z Czechosłowacji po zakończeniu II wojny światowej (Nagroda Krytyki Teatralnej 2017).

Vůjtek jest też autorem sztuk, z których większość została wystawiona w czeskich teatrach: Ale já přece… (2002, libretto opery E. Schiffauera dla ostrawskiego Teatru Lalek); Výmlat (2002), Aucassin a Nicoletta čili Útrapy lásky na souši i na moři (2004), Perverze (2005, słuchowisko teatralne), Jeden den / Lyrické déjavu (2008), Vánoční hra aneb O tom slavném narození (2008), Brenpartija (2009), Škoda! (2015), Chacharije (2018).

Pracuje również jako tłumacz, jego przekłady rosyjskich poetów ukazały się w antologiach Ten, který vyšel z domu (2003) oraz Nikdo z vás nezná Cholina (2012). Okazjonalnie pisze teksty piosenek do przedstawień teatralnych oraz dla różnych zespołów muzycznych (m.in. Benedikta, Mňága a Žďorp).

Wysłuchanie

Autor
Vůjtek, Tomáš
Tytuł oryginalny
Slyšení
Tłumacz
Grabiński, Tomasz
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
2
Obsada mężczyzn
8

"Wszyscy wykonywaliśmy tylko swoje obowiązki" − tłumaczy "babci klozetowej" o imieniu Vlasticzka nie kto inny jak Adolf Eichmann. To przypadkowe spotkanie (Eichmann wojenny szuka miejsca tytułowego "wysłuchania", ale spotyka prostą Czeszkę) stanie się zderzeniem dwóch perspektyw: zbrodniarzy i gapiów Zagłady, decydentów i prostych ludzi, nazistów i zwykłych Czechów o różnych sympatiach i postawach w czasie drugiej wojny światowej.

Eichmann nieustannie wybiela swoje działania, tłumacząc wszystkie posunięcia wykonywaniem rozkazów zwierzchnictwa, brakiem świadomości, przypadkiem. Okazuje się, że Vlasticzka, która pracowała dla żydowskiej rodziny jako pomoc domowa, również ma na sumieniu niechlubne posunięcia, w tym przywłaszczenie wartościowych przedmiotów swoich chlebodawców. W historiach obojga pojawiają się też inne postaci (Rabin, Koledzy, Hans Frank, przebywający w gułagu Ojciec i jego syn zwany Niepokonanym) i ich opowieści dotyczące różnych oblicz antysemityzmu.

Relatywizowanie swoich poczynań, wybielanie siebie, próby narzucenia nowej, sprzyjającej oprawcom narracji, bezrefleksyjne powielanie mitów, a nawet teorii spiskowych dotyczących pewnych grup − to zachowania, które zostają napiętnowane w utworze, ale Wysłuchanie jest czymś więcej niż dramat historyczny. To dramat historiozoficzny, przygnębiające memento skierowane do nas, tu i teraz. Bo, jak pisał Camus, "bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika"...

VLASTICZKA To oni mordują niewinne dzieci chrześcijańskie, by upiec macę z ich krwi.
[...]
KOLEGA I Dziś rządzą Ameryką, a jutro zapanują nad całym światem. To przez nich w Nowym Jorku zawaliły się te dwie wieże, żeby mogli zająć Irak.
KOLEGA II Pojutrze zaatakują Iran.
KOLEGA I Popojutrze rozpętają trzecią wojnę światową.
EICHMANN To ciągle ma miejsce. Ktoś powiedziałby, że wystarczy otworzyć oczy i to minie. Tylko jak chcecie otworzyć oczy, które są już otwarte? Otwarte szeroko. Tak szeroko, że nie da się ich już zamknąć. Nie, to nie jest sen. To nadal ma miejsce. I nawet śmierć tego nie powstrzyma. Nawet miliony ofiar tego nie powstrzymają. Nawet moja śmierć tego nie powstrzymała. To nadal ma miejsce. [...]

W finale nie nadchodzi nikt, kogo się spodziewano. Ani Hitler, ani Bóg ("A jeśli on jest Żydem? [...] − "To może byłoby lepiej, gdyby w ogóle nie istniał"). Prawdziwymi wielkimi nieobecnymi stają się współcześni − czytelnicy.

Sztuka ukazała się w antologii Prawda i miłość. Czeskie sztuki współczesne w 2020 r. (wyd. ADiT)

 

Subskrybuj Vůjtek, Tomáš