McGuinness, Frank

Drugi po Factory Girls dramat irlandzkiego autora, a zarazem przełomowy w jego karierze. Historia irlandzkich protestantów służących w armii brytyjskiej i ich niemalże męczeńskiej śmierci w bitwie pod Sommą, jednej z największych tragedii w dziejach współczesnej wojskowości, podczas której po stronie brytyjskiej życie straciło 420 000 żołnierzy. Wcielenie irlandzkich protestantów do angielskiej armii było wyrazem ich lojalności wobec korony, a żołnierze rekrutowali się z oddziałów ulsterskich ochotników, organizacji paramilitarnej założonej w 1913, by walczyć o pozostanie Irlandii w unii z Wielką Brytanią. Przedstawiony przez Franka McGuinnessa 36 Batalion Irlandzkich Ochotników został w pierwszych starciach bitwy pod Sommą zdziesiątkowany. W dramacie McGuinnessa jedynym ocalonym z tej rzezi jest Pyper, a myśl o tym, czego doświadczył, nie daje mu spokoju. Wydarzenia w sztuce opowiedziane są jego ustami. Poprzez powracające wspomnienia tamtego czasu Pyper kultywuje pamięć o swoich towarzyszach, a zarazem oskarża Boga – o obojętność wobec okrucieństwa oraz perwersyjną potrzebę przysłuchiwania się tej opowieści na nowo. Pyper żyje niejako w dwóch wymiarach czasowych i ma większą świadomość tego, co się wydarzy na polu bitwy, próbując przygotować swoich towarzyszy na śmierć. Ci jednak nie traktują poważnie słów tego błazna, który ciągle posługuje się czarnym humorem, absurdem i ironią, będącymi rodzajem kamuflażu i sposobem na odreagowanie.

Jak pisze Michał Lachman we wstępie do antologii Wspomnijcie synów Ulsteru, „przywołanie tych historycznych wydarzeń w latach osiemdziesiątych w momencie, kiedy w Irlandii Północnej trwała otwarta wojna domowa między katolikami a protestantami spowodowało, iż konflikt ten można było rozpatrywać w szerszej perspektywie. Wspomnijcie synów Ulsteru to opowieść o formowaniu się wspólnoty wokół pewnej idei. McGuinness pokazuje proces, w którym grupa obcych, by nie powiedzieć wrogich sobie ludzi, zmienia się w zwartą społeczność przyjaciół darzących się wzajemnym zaufaniem. Tragizm ich sytuacji polega na tym, iż idea, która scala tę wspólnotę, wyrasta z brutalnej i cynicznej doktryny politycznej. Ona to wykorzystuje naiwność jednostek, ich łatwowierność i potrzebę posiadania religijnej i narodowej tożsamości, do własnych celów, w których nie liczy się ani człowiek, ani nawet naród, a główną rolę odgrywają zimna geopolityczna kalkulacja i ambicje światowych przywódców. W imię spektakularnych gestów życie młodych protestantów poświęcone zostaje na ołtarzu ambicji polityków i władców. W imię spektakularnych gestów życie młodych protestantów poświęcone zostaje na ołtarzu ambicji polityków i władców. Jednak największą zasługą McGuinnessa pozostaje odkrycie procesu zawiązywania się ludzkich relacji wokół pewnej idei, aktywne zaangażowanie jednostkowego charakteru, widzenia świata i przekonań w realizację pomysłu, filozofii czy wizji, które w indywidualnym doświadczeniu konkretnego żołnierza pozostają wartościami wzniosłymi i koniecznymi, a w wymiarze globalnym okazują się jedynie pełną hipokryzji manipulacją. Dla pogrążonej w krwawym konflikcie Irlandii lat osiemdziesiątych, jak i dla Polski ostatniej dekady, obraz ten jest wizją gorzką, ale jakże prawdziwą".

Prapremiera sztuki odbyła się w 1985 roku w reżyserii Patricka Masona, potem wystawiana była w Europie i za Oceanem, m.in. w Hampstead Theatre w Londynie, reż. Michael Attenborough.

Z recenzji:

"Monolog Starego Pypera, otwierający sztukę, ma coś z beckettowskiej bezkompromisowości. Natomiast rozmowy żołnierzy na przepustce ukazują złożone motywy, które popychają ich do działania: popęd seksualny, religię, patriotyzm, a nawet poczucie winy za tragedię Titanica."

M. Billington, "The Guardian" o Observe the Sons of Ulster Marching Towards the Somme z Hampstead Theatre w Londynie, reż. Michael Attenborough

Niezwykły, poruszający, poetycki, tragiczny, a zarazem pełen humoru, wzniosły i zwyczajny monolog kobiety (40-45 lat), której córka zginęła jako przypadkowa ofiara ulicznej strzelaniny z rąk młodocianych przestępców.

Opowieść Franka McGuinnessa kryje w sobie zagadkę, którą bohaterka pozostawia widzowi... Czy rzeczywiście wybaczyła, czy też miała coś wspólnego z tragiczną śmiercią sprawców wiele lat później?

Światowa premiera w Liverpool Everyman Playhouse Studio w czerwcu 2012 roku.

Aktorka Leanne Best nominowana została do prestiżowej Theatre Award UK 2012 za rolę Sal.

Sztuka przeniesiona została do Londynu, do Trafalgar Studios, gdzie zbiera bardzo dobre recenzje:

Z recenzji:

"Trudno w dzisiejszych czasach znaleźć autora, który potrafi opowiadać tak prosto, a zarazem tak przejmująco o sprawach tak doniosłych jak śmierć w naszych świeckich czasach" - The Daily Telegraph

"McGuinness stworzył fascynującą, tragiczną bohaterkę" - The Guardian

"Sztuka o takiej sile, że zapiera dech w piersiach" - The Times

"Spektakl bliski teatralnej perfekcji" - The Public Reviews

"Wielka, dopracowana w każdym detalu rola" - Daily Mail

Dramat o jednym dniu i jednej nocy z życia Caravaggia, genialnego malarza i słynnego awanturnika, pełen plastycznej i mrocznej teatralności. Zafascynowany jego obrazami i podejściem do piękna (opartego na prostocie, codzienności i konsekwentnym ukazywaniu rzeczywistości bez wtłaczania jej w klasyczne kanony estetyczne), Frank McGuinness ukazuje go w zwrotnym momencie życia, kiedy na skutek zabójstwa Ranuccio Tommasoniego sławny malarz o ugruntowanej pozycji zostaje zmuszony do ucieczki z Rzymu. Pomagają mu w tym przyjaciele, powstrzymuje mecenas jego twórczości, homoseksualny Kardynał, oraz dawno niewidziani Brat i Siostra. Caravaggio, ogłoszony przez McGuinnessa niewinnym, to człowiek targany skrajnymi emocjami, egocentryk, prowokator, profan i święty, kochający światło i cień, dla którego pożądanie seksualne jest twórczą inspiracją, a zarazem źródłem autodestrukcji.

Dramat Niewinność to swoiste "tableau vivant" – pełno tu nawiązań do konkretnych obrazów Włocha, więc jest to zdecydowanie sztuka dla wielbicieli jego twórczości, podziwiających jego życiową i artystyczną postawę. I tak spotkamy tutaj Lenę, prostytutkę, modelkę i kochankę Caravaggia, znaną m.in. z Madonny Laterańskiej. Są tutaj także Antonio i Lucio, pozujący Caravaggiowi do Bachusa, oraz wiele motywów z martwych natur Włocha.

Jak pisze we wstępie tłumacz tej sztuki, Michał Lachman: „Dzięki umiejętnemu nagromadzeniu wyselekcjonowanych rekwizytów, zręcznemu połączeniu realności ze scenami wizyjnymi oraz poprzez ukazanie kluczowych dla malarza postaci, McGuinnessowi udaje się przedstawić tajemnicze i charakterystyczne dla Caravaggia połączenie realności i przyziemności – z duchowością i doświadczeniem sacrum".

Historia dwóch irlandzkich kobiet, Mary i Lizzie Burns, mieszkanek Manchesteru, przemysłowej stolicy Anglii. W 1845 Mary i Lizzie, autentyczne postaci, całkowicie przemilczane w kronikach historycznych, spotkały tam Fryderyka Engelsa i zostały jego przewodniczkami. Miały też duży wpływ na kształtowanie się jego poglądów. Mary była przez ponad dwadzieścia lat partnerką życiową ideologa socjalizmu, który w tym czasie pracował w rodzinnej firmie, by wesprzeć finansowo Marksa zajętego pisaniem Kapitału. Po śmierci Mary, Engels związał się z Lizzie, z którą przeniósł się do Londynu, by kontynuować działalność na rzecz rozpowszechniania idei socjalistycznych.

W dramacie Franka McGuinnessa Mary i Lizzie udają się w podróż w czasie, opowiadając historię XIX i XX-wiecznej Europy, m.in. Wielkiego Głodu w Irlandii, jej kolonialnych losów, licznych konfliktów na tle religijnym i narodowościowym oraz przyjaźni między Marksem i Engelsem. Pojawia się tutaj także Ksiądz, obrazoburczy kapłan, będący metonimią podejrzanej roli zdeprawowanej religii w kształtowaniu tożsamości europejskiej.

Jak zauważył Michał Lachman: „Świnia przebrana za wiktoriańskiego gentlemana i nazywająca Irlandczyków brudnymi świniami, a także pruderyjna Królowa Anglii, utyskująca na biedę swoich poddanych i odsyłająca Mary i Lizzie do Manchsteru jako matecznika socjalistycznej reformy, to karykaturalne postacie reprezentujące mechanizmy formowania się współczesnego społeczeństwa, napędzanego przez kapitał i rządzącego się zasadą wyzysku".

Tak przygotowane Mary i Lizzie mogą wreszcie spotkać się z głównymi ideologami socjalizmu i uświadomić im nieadekwatność ich papierowych teorii. Tragiczną pointą będą czystki w sowieckiej Rosji, którymi kończy się sztuka.

Sztuka ma feministyczny wydźwięk, bowiem bohaterkom przez cały czas towarzyszy swoisty „chór kobiet" (Ciężarna, Staruszka, Kobiety z Drzew, Kobiety Głodu i Kobiety z Obozu), żyjący we wspólnocie z dala od świata mężczyzn i wojny. Przez całą sztukę przewija się wątek niespełnionego lub wynaturzonego macierzyństwa, niezdolnego do samorealizacji, sugerującego narodziny czegoś przerażającego.

Peregrynacja Mary i Lizzie ułożona jest w luźny, wielogłosowy korowód wizji i zdarzeń, pełen anegdot, monologów, kabaretowych dialogów oraz piosenek. Forma ta pozwala spleść ze sobą rozmaite perspektywy i style wypowiedzi, tworząc z jednej strony wysoce estetyczną i uteatralizowaną materię, z drugiej dając wgląd w intymne doświadczenie jednostki zaplątanej w historię.

Prapremiera sztuki odbyła się w Royal Shakespeare Company w 1989 roku.

Psychologiczne studium cierpienia, portret trzech mężczyzn zmagających się z osobistym doświadczeniem tragedii i dokonujących poprzez nie weryfikacji własnych wartości, poglądów, moralności i wiary. W więziennej celi na terenie Libanu Amerykanin, Anglik i Irlandczyk przetrzymywani są w niewoli. Chociaż nigdy nie byli związani z polityką, padli ofiarą porwania, którego podłożem jest konflikt militarny. Frank McGuinness analizuje tutaj intelektualne i emocjonalne strategie przetrwania, które z jednej strony prowadzą do wydobycia językowych i kulturowych różnic między postaciami, a z drugiej służą uporaniu się z zaistniałą sytuacją. Język stwarza dla używających go postaci alternatywną rzeczywistość, w ramach której inscenizują zdarzenia na wzór normalnego życia.

Sztuka napisana w 1992 roku, wystawiona w Hapstead Theatre w Londynie, na West Endzie i Broadwayu.

Z recenzji:

"Przyglądanie się trzem mężczyznom przykutym do kaloryferów niewielu widzom może wydać się ciekawe. Jednak w sztuce Franka McGuinnessa obraz ten jest pochwałą niezłomności, którą człowiek potrafi zachować nawet w najcięższych warunkach. Pisarstwo McGuinnessa jest pełne werwy, wrażliwe i przenikliwe, pełne gniewu i miłości."

Portret rodziny pogrążonej w żałobie po stracie syna, który popełnił samobójstwo dwa lata wcześniej. Właśnie świętowaliby jego 21 urodziny – i z tej okazji spotykają się wszyscy w domu letniskowym. Staje się to impulsem do próby opanowania traumy po tragedii, która wstrząsnęła nimi i zamknęła ich we własnych, osobnych światach. Jak w wielu irlandzkich dramatach, m.in. Conora McPherosna, pojawia się tu postać kogoś nieobecnego (ducha, zjawy, zmarłego), która właśnie przez fakt swej niematerialności i nadprzyrodzonego oddziaływania najsilniej kształtuje zarówno zachowanie postaci, jak i przebieg fabuły.b Frank McGuinness wykorzystuje ten motyw jedynie jako tło. Cała jego uwaga skierowana zostaje na przeżywanie doświadczenia straty przez osoby działające. Dramat ten zadaje również pytanie o sens studiowania literatury i szukania w niej pocieszenia. Charyzmatyczna, podobna do postaci kobiecych Tennessee Williamsa czy Tracy'ego Lettsa, matka zmarłego nastolatka, Margaret, uczy literatury angielskiej na uniwersytecie i nie potrafi się powstrzymać przed komentowaniem swoich stanów psychicznych wersami zaczerpniętymi z romantycznych poetów. Ostatecznie jednak członkom rodziny udaje się odnaleźć własny język opowiadania o przeżytej tragedii i własnych emocjach. Nie zawsze to, co mają do powiedzenia, jest dobre, moralne bądź słuszne. Nie zawsze udaje im się nie sprawić bólu innym. Jednak właśnie ten pierwszy krok uczyniony w kierunku szczerej rozmowy wyznacza kierunek ich postępowania. Zmiana ta możliwa jest dopiero, kiedy po raz pierwszy od śmierci syna przeczytany zostaje jego list pożegnalny. Z jego enigmatycznych, tajemniczych słów członkowie rodziny czerpią siłę i wiedzę, jak dalej żyć.

Z recenzji:

„Ukazując tragiczny egoizm samobójczej śmierci, McGuinness polemizuje ze stereotypem Irlandii jako sentymentalnej sielanki. Sugeruje, iż bezwzględność i okrucieństwo również pasują do irlandzkiej mentalności, a ponadto stanowią sposób na uporanie się z osobistym cierpieniem."

K. Bassett, "The Independent" o There Came a Gypsy Riding w Almeida Theatre w Londynie, reż. Michael Attenborough

Kamila Paprocka