Jelinek, Elfriede

W tym tekście, z pewnością jednym z jej najmroczniejszych, Jelinek rozprawia się z aktualnymi wydarzeniami politycznymi, rozmieszczając je dyskursywnie na tle historii świata, która jest historią Bogów. Wściekłość wyraża się tu nie tylko wieloma głosami i ze zmiennej perspektywy w postaci terrorystów islamskich (z ich szczególną nienawiścią wobec Żydów), w postaci niemieckich (i polskich) pieniaczy i zakapiorów, jednostek obrażonych na tym czy innym tle czy ludzi brutalnie walczących o przydział; wściekłość stanowi tu raczej rodzaj energii napędzającej ludzkość od stuleci – to energia zagłady.

W rozpisanej na głosy partyturze przewalają się religie świata, jedne przechodzą w drugie, a punktem wyjścia jest mit o Zasianych ludziach (na rozkaz Ateny Kadmos wysiał zęby węża i wyrośli w pełni uzbrojeni wojownicy). Przewijającym się tematem są też wydarzenia w Paryżu wokół pisma satyrycznego „Charlie Hebdo“.

Podmiotem mówiącym w tym tekście bywają pojedyncze głosy, najczęściej jednak jest to jakieś „my”, które przemawia, płynnie przechodząc ze strony ofiar na stronę samozwańczych bojowników Boga zaślepionych narcystycznym gniewem. Dlatego też ciągle zmienia się i myli perspektywa mówiących.

Strach przed fundamentalizmem, strach, jaki opanował Europę, powoduje kontrfundamentalizm. Ludzie stwarzają sobie Boga, którego używają jako tarczy przed innym Bogiem. A Bogowie są jak najbardziej wymienni.

Słowami o niespotykanej mocy Jelinek artykułuje swój brak słów, swoją bezradność i konsternację w obliczu zbrodni, jakie się dokonują, co jakiś czas wracając do sprzeczności między religijnym zakazem tworzenia wizerunków a zalewem obrazów w sieci, gdzie umieszczane są filmy o zamachach terrorystycznych, obcinaniu głów i innych dokonaniach, po to, by były oglądane przez miliony.

Ten "krótki" epos, sięgając do pradawnych czasów, próbuje dziś opisać to, co nie do opisania, by zrozumieć to, co nie do pojęcia.

Sztuka, która zwraca uwagę, trafia w sedno społecznego tabu, eksploruje ciemne strony europejskiej wspólnoty, podważa jej szczytne idee i polityczne gesty. Została napisana w reakcji na wydarzenia z 2012 roku w wiedeńskim Kościele Wotywnym, kiedy grupa uchodźców wraz z wspierającymi ich aktywistami zaprotestowała przeciw restrykcyjnemu prawu azylowemu w Austrii. Rozpoczęła się wtedy okupacja kościoła i strajk głodowy, przymusowo przerwany przez policję. Odczytanie Podopiecznych we wrześniu 2013 przez aktorów Thalia Theater w ewangelickim kościele św. Pawła (St.-Pauli-Kirche), w momencie gdy policja Hamburga przeprowadzała codzienne łapanki uchodźców na ulicach tego jednego z najbogatszych niemieckich miast, zainicjowało szeroko zakrojoną akcję protestacyjną pod nazwą "Lampedusa in Hamburg" jako odpowiedź na palącą potrzebę podjęcia dyskusji w sprawie osób starających się o azyl w Europie. Elfriede Jelinek splata wiedeński wątek z motywami z Błagalnic Ajschylosa, przyrównując emigrantów z Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej do Danaid szukających schronienia w Argos przed synami Egyptosa. Autorka przedstawia sytuację emigrantów na południowych granicach Unii Europejskiej jako pilny problem europejskich społeczeństw niechętnych imigrantom, broniących swojego świętego spokoju i - oczywiście - swoich pieniędzy. Autorka z temperamentem tworzy portret uchodźców i Europejczyków znajdujących się w klinczu, co odczuwalne jest również w strukturze sztuki i języku Jelinek tworzącym materiał - płaszczyznę tekstową, którą należy przystosować do warunków scenicznych.

Przekład ukazał się w "Dialogu" nr 4/2015. W maju 2015 roku odbyły się dwa czytania sztuki - w Teatrze Nowym w Łodzi w reż. Małgorzaty Wdowik (nagranie) oraz w Teatrze Powszechnym w Warszawie w reż. Łukasza Chotkowskiego.

Refleksyjny tekst inspirowany cyklem wierszy Wilhelma Müllera, do których muzykę skomponował Franz Schubert. Podróż zimowa przenosi nas do przestrzeni, w której zło stało się niezauważalną normą społeczną, a patologie życia codziennego wyszły na światło dzienne. Jelinek uwalnia z  symbolicznej piwnicy skrywane grzechy Austrii i najbardziej brutalne zbrodnie patriarchatu, zwracając głos ofiarom, ale i katom. W potoku słów można usłyszeć spowiedź postaci córki Fritzla, która była przez lata więziona i zmuszana do kazirodczego związku, i Natashy Kampusch, która została uprowadzona jako dziecko i przez lata była przetrzymywana, również w piwnicy. Jelinek uruchamia proces demitologizacji i obdziera naszą rzeczywistość z pięknych pozorów o naszym społeczeństwie i o nas samych. Sama uważa ten tekst za jeden z najbardziej osobistych - zbliża się do historii rodziców i odczuwanej traumy z powodu eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej. Ten bezkompromisowy traktat rozliczeniowy: o przemijaniu, o bezpowrotności minionego, o wędrówce ku śmierci jest bardzo osobisty, choć u Jelinek to, co osobiste, zawsze jest polityczne i przeplata się z elementami dyskursu publicznego o historii i społeczeństwie.

Elfriede Jelinek oparła tekst na udokumentowanym i opublikowanym w austriackiej prasie raporcie ONZ na temat handlu ludźmi w przemyśle pornograficznym w Europie. W Austrii rozbito sieć burdeli, w których pracowały głównie kobiety z Europy Wschodniej. Z ich usług korzystali najbardziej prominentni politycy, dziennikarze, biznesmeni. Kontekst sztuki jest jednak szerszy, rozpoczyna się monologiem kobiety pożądającej mężczyzny, a kończy spazmem kobiety nawiedzonej (oskarżenie katolicyzmu). Jej stan ducha jest obcy kulturze patriarchalnej, w której kobieta jest postrzegana jako przedmiot, a nie podmiot pożądania. W O zwierzętach ciało kobiety jest miejscem tortur - ale same kobiety sobie to robią, same przyjmują tę rolę. Ich seksulaność, a także umysł, skontaminowane są autoagresją.

O zwierzętach nie jest spazmem przeciwko cielesności, lecz przeciw systemowi, który zaspokaja jednych kosztem drugich.

Trailer