Stephenson, Shelagh

Czy istnieje życie po śmierci?  Czy wszystko kończy się raz na zawsze z chwilą, gdy zamykamy powieki?  To jedno z najistotniejszych pytań, jakie padają w tej wyjątkowej pod kilkoma względami sztuce.

Podczas podróży do Indii dwudziestoletni Adam przepada bez śladu. Zrozpaczona matka, Lia, wzywa na pomoc medium. Chce dowiedzieć się, czy jej syn żyje.  Nick, ojczym Adama, jest sceptyczny i uważa spirytystkę za zwykłą oszustkę.

- Chce pani powiedzieć, że ludzie, których bomba rozerwała na strzępy, mówią: jest fantastycznie, cieszę się, (...) że została      po mnie mokra plama na chodniku, bo teraz skaczę z chmurki na chmurkę i bawię się, jak nigdy przedtem.

- Po śmierci nie ma bólu, nie ma łez.

- Dla nikogo? Czyli te skurwysyny, które wysadziły w powietrze mojego syna, też bawią się na tym niebiańskim party?  Gdzie w tym kurwa sens?

Ale wrogość Nicka stopniowo topnieje, ponieważ Joyce mówi również o rzeczach, o których informacje mogła zaczerpnąć tylko z tej "drugiej strony". Pojawia się postać cynicznej dziennikarki robiącej programy o zaginionych ludziach.  Kosztem cudzego nieszczęścia, stwarzając pozory troski i empatii stara się wypromować swoje nazwisko za wszelką cenę. I nagle nadchodzi wiadomość o odnalezieniu Adama. Okazuje się jednak, że to obcy chłopak dotknięty amnezją, a jedyne co łączy go z Adamem to fizyczne podobieństwo oraz plecak i dokumenty zaginionego. Lia, zmanipulowana przez dziennikarkę, przyjmuje go pod swój dach, wbrew wyraźnym protestom Nicka. Również spirytystka ostrzega Lię przed obcym. Początkowo młody człowiek zachowuje się bez zarzutu. Jest uroczy, ma w sobie łagodność i wdzięk dziecka. Ale w końcu jego prawdziwa natura daje o sobie znać. Okazuje się niebezpiecznym psychopatą, agresywnym i bezczelnym, który sprytnie manipuluje otoczeniem. Inscenizując podstępnie dziwne sytuacje chce, aby wszyscy uwierzyli, że Lia wpadła w psychozę, ma chorobliwe omamy i obsesję na jego punkcie. Atmosfera zagrożenia narasta. Obcy staje się bezwzględny i okrutny.  Przestaje udawać amnezję. Nie szczędzi Lii drastycznych szczegółów na temat jej syna. Nick, Lia i jej ojciec próbują wyrzucić intruza z domu.  Ale rozgrywka z psychopatą nigdy nie jest łatwa.

Postać Joyce - medium o specyficznym sposobie bycia i specyficznym poczuciu humoru - stanowi pretekst do postawienia pytania, które zadaje sobie większość ludzi: czy istnieje życie po życiu? Szczęśliwe, bez bólu, bez lęku? Większość z nas chciałaby, aby istniało. Każdy, kto stracił ukochaną osobę, chciałby się z nią połączyć po śmierci. Sceny kontaktu z innym wymiarem dzięki swojej sugestywności mogą dać nadzieję wszystkim, którzy jej szukają. Napisane są bowiem niezwykle wiarygodnie - bez egzaltacji, bez nachalnego budowania tajemniczej atmosfery, wręcz zwyczajnie. I w tym tkwi ich siła.

Janet, lat 34, i Susan, lat 36, zastrzeliły swojego ojca z jego własnej strzelby w domu rodzinnym. Nie mogły już znieść wieloletnich upokorzeń, bicia, maltretowania, molestowania, życia w ciągłym strachu. Pomogła im matka, Mary.

Billy był również ofiarą przemocy w rodzinie. Matka biła go bez opamiętania, kopała, pluła, poniżała. Często zamykała go w szafie albo ciemnym pokoju na poddaszu, bo, jak mówiła, nie zasługiwał na światło. Ciągle zmieniała kochanków. Syn jej zawadzał.

W czasie wojny w rodzinnym mieście Billy'ego stacjonowali żołnierze. Chłopak z podziwem przyglądał się ich błyszczącym butom, czystym, odprasowanym mundurom, uporządkowanym barakom, magazynom. Wszystko miało tam swoje wyznaczone miejsce i czas, według regulaminu. Zachwyciła go ta wzorowa organizacja, dyscyplina i systematyczność. Kiedy poznał Mary, wiedział od razu, że to jest ta właściwa kobieta, nieśmiała i cicha. Jej życie mógłby uporządkować, mieć nad nim kontrolę, poukładać według zasad i regulaminów, wprowadzić wojskową dyscyplinę.

Kiedy Mary spotkała Billy'ego, miała zaledwie dwadzieścia lat.Była samotna i zakompleksiona. Mężczyźni się nią nie interesowali. Zawsze podpierała ściany na potańcówkach. Billy od razu zwrócił na nią uwagę. Był inny niż wszyscy: grzeczny, łagodny, cichy. Odprowadził ją do domu. Powiedział, że ją kocha. Zaufała mu.

Kiedy po pierwszym dotkliwym pobiciu przyszła do ojca prosić o pomoc, kazał jej wracać do męża. Twierdził, że małżeństwo to święty sakrament i trzeba ponosić odpowiedzialność za swoje decyzje. Billy przyjechał po nią. Przepraszał, obiecywał, że teraz wszystko się zmieni. Kiedy wrócili do domu, połamał jej żebra. Od tamtej pory już nigdy nie opuściła domu sama. Billy zagroził, że jeśli to zrobi, zabije ją. Kupił strzelbę.

Janet i Susan nigdy nie miały własnego życia, przyjaciół, chłopaków. Zawsze spały w jednym łóżku, ze strachu. Były bite i dręczone od dziecka. Kiedy skończyły trzynaście lat, ojciec zaczął z nimi regularnie sypiać. Kiedy dorosły, kupił im ślubne obrączki, żeby wyglądały na mężatki i nie zaczepili ich mężczyźni. Czasami całował je na ulicy, jak kochanek. Znajomi, sąsiedzi przechodzili obok, obojętni. Milczeli.

Billy cierpiał na epilepsję. Z wiekiem ataki choroby stawały się coraz częstsze, aż pewnego dnia zabrano go do szpitala. To był najszczęśliwszy okres w życiu Mary, Janet i Susan. Budziły się co rano spokojne. Jadły co chciały. Czytały czasopisma. Siniaki po uderzeniach zaczęły blednąć. Wtedy zrozumiały, czego im przez całe życie brakowało. Kiedy Billy wrócił ze szpitala, był jakiś inny, słabszy, spokojniejszy. Postanowiły go zastrzelić.

Sąd uniewinnia Mary, Janet i Susan. Dość już się w życiu nacierpiały. Teraz mogą zacząć życie od nowa. Mają duże mieszkanie. Kupią sobie różowe dywany i psa. Będą szczęśliwe.

Krótkie omówienie krytyczne:

Shelagh Stephenson podejmuje w Milczeniu problem wykorzystywania seksualnego i przemocy w rodzinie. Buduje portret psychologiczny kata i ofiary. Ofiary milczą ze strachu. Boją się mówić o swojej traumie, o rodzinnym piekle, z którego nie potrafią się wydostać. Boją się nie tylko zemsty "rodzinnego" kata, ale przede wszystkim braku zrozumienia w społeczeństwie. Znajomi, sąsiedzi często widzą, że w rodzinie dzieje się coś niedobrego, ale nie reagują. Przechodzą obok, obojętnie. Milczą.

J. Bartkowiak dla ADiT

Trzy siostry spotykają się z okazji pogrzebu matki. Najstarsza z nich, Mary, zrobiła karierę i jest lekarzem. Jest zasadnicza i twardo stąpająca po ziemi. Jak się potem okaże, tylko pozornie. Teresa była najbardziej związana z domem. To właśnie ona opiekowała się matką. Jest pełna żalu do sióstr, że na nią zrzuciły ten obowiązek. Najmłodsza, Catherine, jest niezrównoważona emocjonalnie. Ma problemy wynikające z potrzeby akceptacji, której nigdy w domu nie zaznała. Teresa, to zwolenniczka prostych życiowych rozwiązań. Ma zawsze w zanadrzu jakieś homeopatyczne remedium na każdy kłopot ciała i duszy. Mary, najbardziej błyskotliwa i robiąca wielką karierę, ma nadzieję, że jest w ciąży. Liczy na to, że jej żonaty wieloletni kochanek porzuci wreszcie żonę i zwiąże się z nią na stałe. Najmłodsza siostra, Catherine, ma poważne problemy z sobą. Pali miękkie narkotyki i wciąż mówi o kolejnych kochankach. Stara się też prowokować erotycznie każdego mężczyznę w jej zasięgu - niezależnie od tego czy jest on wolny, czy nie. Nie przeszkadza jej nawet, że mężczyzna jest mężem czy kochankiem siostry.
Siostry dawno się nie widziały. Nie ma między nimi serdeczności. Nigdy nie były blisko ani ze sobą, ani z rodzicami. To spotkanie staje się jednocześnie powrotem do dzieciństwa, od którego chciały uciec. Okazuje się, że nad życiem sióstr zaciążył pewien sekret - nieślubne dziecko, które Mary urodziła w wieku 15 lat. Oddano je do adopcji, a związane z tym dokumenty zostały schowane w metalowej puszce w kuchni. Poszukiwania puszki i odkrycie, co stało się z synem Mary, powoduje zwrot akcji. Kobieta dokonuje analizy swojej relacji z przyjacielem (kochankiem), z którym jest od ponad 5 lat, a który nie potrafi podjąć decyzji o rozstaniu z żoną lub z Mary. To z kolei zmusza do konfrontacji swojego małżeństwa z rzeczywistością Teresę. Okazuje się, że jej małżeńskie problemy wynikają z relacji z matką, która nie znosiła swojego normalnego życia. Nie umiała pogodzić się z tym, że jej mąż był zwykłym sklepikarzem. Teresa zachowuje się zupełnie tak samo, chociaż nie mogła znieść postawy matki. Matka była także źródłem problemów Catherine. Najmłodsza z sióstr jako dziecko nigdy nie czuła się w pełni akceptowana. Dlatego teraz, w dorosłym życiu, wciąż szuka miłości. Niestety, mężczyźni zawsze ją porzucają. Teraz, kiedy Catherine, dokonała konfrontacji z duchami przeszłości, kiedy wreszcie została zaakceptowana przez siostry, będzie mogła podjąć próbę uporania się sama ze sobą. Okazuje się, że siostry od dawna, od czasu kiedy jeszcze były w domu, pragnęły zbliżenia. Nie potrafiły jednak wyrażać swoich emocji. Teraz wreszcie im się to udało.