Liebrecht, Savyon

Bogata żydowska rodzina, siostry Paula i Lidia oraz Albert, syn starszej z nich, ukrywa się w Debreczynie w piwnicy na terenie własnej posiadłości. Na zewnątrz szaleje wojna, oni zaś próbują przetrwać w trudnych warunkach. Strach, głód i inne niedogodności, do których nie nawykli, wywołują długo tajone wzajemne niechęci i resentymenty. Znajomy adwokat wysyła im do pomocy Sonię, młodą, delikatną i nieznającą życia chrześcijankę. Nawet w obliczu bezpośredniego zagrożenia życia członkowie rodziny zachowują roszczeniową postawę wobec rzeczywistości oraz nawyk rozkazywania innym. Momentami zapomina się, że są prześladowani, wydaje się bowiem, że to Sonia stała się ich zakładniczką.

Obecność dziewczyny dodatkowo komplikuje i tak trudne relacje bohaterów. Albertowi, uzależnionemu od alkoholu i spotkań z prostytutkami, trudno jest wytrzymać w zamknięciu. Aby przytrzymać przy sobie grożącego ucieczką siostrzeńca i syna, siostry Paula i Lidia podsuwają mu Sonię. Nie przewidują jednak, że Albert naprawdę się zakocha, a służąca zajdzie w ciążę. Ta miłość ma cechy kazirodztwa – okazuje się bowiem, że dziewczyna także należy do rodziny, a historia jej matki to skrzętnie skrywana tajemnica. Zdeterminowana Sonia dąży do poznania prawdy, nie cofając się przed wykorzystaniem słabości uwięzionych i zmęczonych Żydów, zmusza ich do konfrontowania się z przeszłością.

Sztuka Savyon Liebrecht to trzymający w napięciu dramat psychologiczny, kryminał rozgrywający się w nieco surrealistycznej przestrzeni ciemnej piwnicy wypełnionej rekwizytami bogatego przedwojennego życia. Autorka w odważny sposób pokazuje relacje miedzy Żydami a aryjczykami, którzy pomagali im w czasie II wojny światowej.

Sztuka Savyon Liebrecht ukazuje skomplikowane relacje studentki i profesora, Żydówki i Niemca, Hanny Arendt i Martina Heideggera. Po raz pierwszy spotkali się w 1924 roku. Wtedy Arendt rozpoczęła studia na uniwersytecie we Fryburgu, gdzie wykładał Heidegger. Przez kilka lat łączyła ich miłość, później zaś przyjaźń. Ta niezwykła znajomość trwała aż do śmierci Hanny Arendt w 1975 roku, mimo że w czasie II wojny światowej ich doświadczenia dzieliła przepaść. Ona znalazła się w obozie koncentracyjnym, on zaś wspierał swoją filozofią ideologię nazistowską. Autorka sztuki stawia pytanie o odpowiedzialność filozofa za działalność hitlerowców, do których przyłączył się wstępując do partii. Zmusza także do refleksji nad wpływem polityki i filozofii na prawdziwe życie.

Historia relacji dwojga filozofów przedstawiona została jako wspomnienia 69-letniej Hanny Arendt, które wywołuje wizyta młodego Izraelczyka. Tytuł sztuki nawiązuje do jej książki Rzecz o banalności zła. Przeprowadzenie wywiadu na poruszone w niej tematy są pretekstem przyjazdu Michaela Ben Szakeda, który okaże się być synem przyjaciela z czasów studenckich. Spotkanie z przedstawicielem młodego pokolenia Żydów staje się dla Arendt konfrontacją z powszechną w Izraelu krytyką jej filozoficznych koncepcji oraz szansą na wyjaśnienie swoich poglądów. Prawdziwym powodem wizyty Michaela jest jednak pragnienie poznania historii swojego ojca, który niegdyś przegrał o względy Hanny Arendt z Heideggerem. W jej przywiązaniu do tego filozofa Michael odkrywa echo miłości niemieckich Żydów do ojczystej kultury.

Liebrecht ukazuje zasadnicze problemy współczesnych europejczyków, konieczność konfrontacji z przeszłością, poprzez piękną, pełną głębokich uczuć, ale paradoksalną historię wielkich europejskich intelektualistów.

Głównym tematem dramatu Savyon Liebrecht jest konflikt pokoleń, który wybucha ze względu na odmienny stosunek rodziców i dzieci do historii. Przedstawicielem starszego pokolenia jest Szlojme, Żyd polskiego pochodzenia, ocalały z Zagłady. Staje on przed koniecznością skonfrontowania swoich poglądów wynikających z doświadczeń II wojny światowej z postawą córek – Lei i Ruchele. Sztuka opowiada o niemożności porozumienia się i braku odpowiedniego języka, którym można by mówić o wojennej traumie. Dramat dotyka także problemu różnych postaw Żydów w okresie Holocaustu oraz kwestii odpowiedzialności młodego pokolenia za grzechy swoich rodziców.

Piękna i utalentowana Ruchele po latach staropanieństwa nareszcie znalazła mężczyznę swoich marzeń, za którego pragnie wyjść. Lea, jej młodsza siostra, właśnie rozwiodła się i samotnie wychowuje kilkuletniego syna. Szlojme żyje wspomnieniami niedawno zmarłej żony, uwielbia swą starszą córkę, lekceważy Leę i utrzymuje telefoniczny kontakt ze Staszkiem, mieszkającym obecnie w Ameryce najbliższym przyjacielem, z którym przeszedł obóz koncentracyjny i dzielił miłość do ukochanej kobiety. Pojawienie się narzeczonego Ruchele całkowicie burzy rodzinny spokój. Arele swym wyglądem, a nawet imieniem i nazwiskiem przypomina Szlojme o dramatycznym incydencie z okresu wojny. Te wspomnienia przerastają ojca, który domaga się odwołania ślubu. Trwają gorączkowe próby rozwiązania konfliktu i rodzi się pytanie, czy miłość pokona koszmar Zagłady.

Sztuka Savyon Liebrecht opowiada o zderzeniu światopoglądów starszego i młodszego pokolenia Żydów sefardyjskich mieszkających w Izraelu. Przedmiotem konfliktu jest stosunek do miłości i małżeństwa oraz tradycyjnej roli kobiety.

Ruwen jest ortodoksyjnym Żydem. W domu chce utrzymać patriarchalne reguły, próbuje decydować o życiu swojej uległej żony i krnąbrnej córki. Dawne zasady żydowskiego społeczeństwa nie przystają jednak do tego, czego chcą młodzi ludzie. Rywka ucieka z domu, by żyć w kibucu ze swoim chłopakiem. Ścina włosy, nosi spodnie i tworzy z Dubim partnerski, nowoczesny związek. Drogę do wiarołomnej córki odnajduje najpierw feministycznie nastawiona ciotka, potem – matka, na końcu – ojciec. Muszą się pogodzić z wyborem dziewczyny.

Tytułowe pustynne jabłka uprawiane są w kibucu: drzewa tej odmiany mają krótkie korzenie i bardzo słodkie owoce. Tytuł sztuki można odczytać jako metaforyczne określenie młodych Żydów: wzrastali w innych warunkach niż rodzice i nie są przywiązani do przeszłości, ale mimo to są dobrymi ludźmi. Sztuka napisana jest bardzo dowcipnym językiem – ci, którzy oczekują tradycyjnego żydowskiego humoru, nie zawiodą się. Przerysowane postaci, przedstawione w niemal groteskowy sposób, dopełniają komediowego charakteru dramatu, który jest jego niewątpliwym atutem.

Sztuka Savyon Liebrecht, zgodne z sugestią zawartą w tytule, opowiada o niemożności porozumienia się – konflikcie między ocalałymi z Zagłady obsesyjnie powracającymi do przeszłości i tymi, którzy chcą o niej zapomnieć. 39-letnia Miri po 20-letniej nieobecności powraca do pustego domu rodziców, który zamierza sprzedać. Spotyka się tu z agentem nieruchomości, który okazuję się być sąsiadem z dzieciństwa. To niespodziewane spotkanie wywołuje wspomnienia rodzinnych wydarzeń, które rozegrały się w tym samym miejscu wiele lat wcześniej. Na scenę wkraczają duchy przeszłości: matka nieustannie opowiadająca o Żydach zmarłych w obozach zagłady, kochany ojciec, rozdarty miedzy przywiązaniem do żony a pożądaniem jej siostry, ciotka Karola usiłująca odciąć się od wojennej historii. Obserwując ich i siebie z dystansu, Miri staje się coraz bardziej świadoma własnego tragicznego życia.

Tłem społecznym dramatu jest izraelska rzeczywistość lat 60-tych i napięcia między grupami etnicznymi Żydów różnego pochodzenia. Sztukę wypełniają plastyczne postaci i głębokie dialogi, oddające psychologię bohaterów, w których powagę niewymuszonej zadumy łagodzi humor.

Sztuka Savyon Liebrecht oparta na faktach o relacjach między Zygmuntem Freudem a hitlerowskim nadzorcą jego majątku, dr. Antonem Sauerwaldem (w sztuce występuje on jako Alex Wald). Po wejściu Niemców do Wiednia natychmiast rozpoczęła się kampania zastraszania ludności żydowskiej. Na ulicach prześladowano Żydów, wzywano ich na przesłuchania do gestapo, usuwano z mieszkań. Każdemu spośród dziewięciu tysięcy żydowskich właścicieli firm przydzielono hitlerowskiego nadzorcę. Zygmunt Freud uznany został za właściciela firmy, którą rzekomo było Wydawnictwo Międzynarodowego Towarzystwa Psychoterapii. Zarządcą majątku rodziny Freud mianowany został dr Anton Sauerwald, chemik. Początkowo posługiwał się on typowymi stereotypami antysemickimi, z czasem jednak, po przeczytaniu dzieł Freuda, zmienił swój stosunek, stając wręcz jego wielbicielem.

Aż do aneksji Austrii Freud nie chciał opuścić Wiednia. Jednak po tym jak 14 marca jego córka Anna została wezwana przez gestapo, Freud zrozumiał, że muszą wyjechać z miasta. Ambasadorowie różnych państw zaangażowali się w uzyskanie dla Freuda potrzebnych dokumentów, pomogła im również przyjaciółka rodziny, księżna Maria Bonaparte, i prezydent Stanów Zjednoczonych. Po zdobyciu wizy do Anglii rodzina Freudów potrzebowała ostatniego dokumentu, jakim było zezwolenie Sauerwalda potwierdzające zapłacenie podatków i poprawne wypełnienie formularzy. Sauerwald odkrył, że Freud nie zgłosił posiadanych rachunków w szwajcarskim banku. Za tego typu przestępstwo groziła kara śmierci. Mimo to Sauerwald podpisał ostatni dokument, umożliwiając rodzinie Freudów wyjazd z Wiednia. Po zakończeniu wojny do Wiednia przybył amerykański oficer Harry Freud, bratanek Zygmunta Freuda, który wyjechał z Wiednia wraz z rodziną w 1933 roku. Harry oskarżył Sauerwalda o kradzież i szantaż. W jego obronie wystąpiła Anna Freud – dzięki jej wstawiennictwu uniewinniono Sauerwalda.

Sztuka o naiwności i nieodpowiedzialności wielkiego psychoanalityka oraz o losie żydowskich intelektualistów, którzy przetrwali dzięki swojemu dorobkowi naukowemu i społecznemu szacunkowi. Ale również o machinie biurokracji w czasach II Wojny i jej zagrożeniach.